คติที่ได้รับจากนางในวรรณคดี

นิสัยของนางในวรรณคดีแต่ละตัว จะมีลักษณะแตกต่างกัน นำไปสู่โชคชะตาที่นางจะได้รับซึ่งมีทั้งโชคดีและโชคร้าย จากเรื่องราวที่เกิดขึ้นกับนางแต่ละคนนั้น ทำให้ผู้อ่านได้รับแง่คิดที่ดี สำหรับนำมาใช้เป็นคติหรือเป็นแบบอย่างในการดำเนินชีวิตได้ โดยหากว่าเป็นเหตุการณ์ที่เกิดจากนิสัยที่ไม่ดี ผู้อ่านสามารถนำมาเป็นอุทาหรณ์เตือนใจไม่ทำผิดพลาด หรือหากว่านิสัยนั้นส่งผลให้เกิดเรื่องราวดี ๆ ผู้อ่านก็สามารถนำมาประยุกต์ใช้ได้

๑. ความฉลาดและมีไหวพริบในการแก้ปัญหา ความฉลาดเป็นหนึ่งในคุณสมบัติเด่นของนางในวรรณคดีส่วนมาก แต่ละนางนั้นสามารถแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นอย่างชาญฉลาด ไม่แพ้ผู้ชายเลยทีเดียว อีกทั้งนางยังรู้จักวางแผนเล่ห์กลอุบายต่าง ๆ เพื่อลวงล่อคู่ต่อสู้ให้ตกหลุมพรางได้ และนางก็จะได้รับชัยชนะในที่สุด ตัวอย่างเช่น

            นางละเวง เป็นผู้ที่มีความฉลาดและมีมานะในการเรียนรู้ นางละเวงได้ครองเมืองลังกาขณะมีอายุเพียง16ปี แต่นางก็มีขัตติยะมานะที่จะเป็นกษัตริย์ อีกทั้งนางก็มีความเฉลียวฉลาดในการทำศึกสงคราม โดยการใช้กลวิธีต่าง ๆ และท้ายที่สุดก็ประสบความสำเร็จ เพราะได้ทั้งคนรักและบ้านเมืองก็ไม่ต้องตกเป็นเมืองขึ้น จึงจะเห็นได้ว่าผู้ที่มีความฉลาดและมีมานะในการเรียนรู้นั้นจะทำอะไรก็ย่อมประสบความสำเร็จเสมอ
            นางสุวรรณมาลี เป็นผู้มีความฉลาดและมีไหวพริบในการแก้ปัญหา เช่นตอนที่นางต้องการอยู่ห่างจากพระอภัย นางจึงใช้วิธีออกบวชเพื่อ พ่อของนาง ซึ่งวิธีนี้พระอภัยก็ขัดขวางไม่ได้
"ฝ่ายพระนุชบุตรีศรีสวัสดิ์     คิดจะผัดผ่อนหาอัชฌาสัย

อยู่อย่างนี้มิได้พ้นพระอภัย          จะแก้ไขขัดขวางให้ห่างกัน

เอาการบุญทูลลารักษากิจ         โปรดพระบิดาให้ไปสวรรค์

นางนิ่งนึกตรึกความเห็นงามครัน    อภิวันท์ชนนีชลีลา"

             นางวาสิฏฐี ใช้ปัญญาและความฉลาดของตน นำมาซึ่งสิ่งที่ตนต้องการ เช่น ให้สาตาเคียรพาพระเจ้าอุเทนไปพบองคุลิมาลซึ่งบวชเป็นพระภิกษุแล้ว กษัตริย์ก็ทรงอภัยโทษให้สาตาเคียร และนางก็ใช้ปัญญาขอให้สาตาเคียรยอมให้นางออกบวชตามที่นางต้องการ

๒. ความกตัญญู ทุกยุคทุกสมัยทุกครอบครัวมักจะสั่งสอนบุตรหลานให้รู้จักสำนึกและตอบแทนบุญคุณ ให้มีความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณ ส่วนมากก็คือบุพการีนั่นเอง และสังคมก็มักจะยกย่องผู้ที่รู้จักบุญคุณคน ดังนั้นความกตัญญูของนางในวรรณคดี จึงเป็นสิ่งที่สะท้อนให้เห็นความสำคัญของความคิดนี้ให้ชัดเจนยิ่งขึ้น ตัวอย่างเช่น

            นางวันทอง เป็นผู้ที่มีความกตัญญู นางมักจะกล่าวอ้างเสมอว่า ขุนช้างมีบุญคุณต่อตน แม้ว่าวันทองไม่ได้รักขุนช้างเลยแต่เมื่อตกเป็นเมียของขุนช้างนางก็ประพฤติตนเป็นเมียที่ดี นางวันทองเป็นหญิงที่มีใจละเอียดอ่อน เมื่อได้รับการดูแลที่ดีจากขุนช้างนางก็มีความสำนึกที่จะทดแทนบุญคุณ เช่น ตอนที่ขุนช้างมีเรื่องกับจมื่นไวยจนขุนช้างต้องติดคุก นางก็จัดหาข้าวปลาอาหารไปส่งให้ในคุกด้วยตนเอง และยังรับปากจะเอาเงินทองไปช่วยติดสินบนคนข้างในให้ช่วยทูลผ่อนปรนโทษ
นางบุษบา เป็นลูกที่มีความกตัญญู จากชีวิตของนางสะท้อนให้เห็นภาพชีวิตของสตรีสมัยก่อนว่า ผู้หญิงไม่มีสิทธิ์เมื่ออยู่กับพ่อแม่ พ่อแม่มีสิทธิ์ขาดที่จะยกให้ใครก็ได้ เช่น กรณีของนาง เมื่ออิเหนาตัดรอนไม่ยอมมาแต่งงานด้วย ทำให้ท้าวดาหากริ้วมากถึงกับประกาศว่าใครมาขอก็ให้ทั้งนั้น ไม่ว่าจะเป็นคนต่ำศักดิ์เพียงใด ซึ่งนางบุษบาก็ยอมแต่งงานด้วยแม้ในใจจะไม่ชอบก็ตาม นางบุษบาจึงถือว่าเป็นลูกที่ดี เชื่อฟังพ่อแม่