ยุคสมัยฟื้นฟูบ้านเมือง

• รัชกาลที่1 : ช่วงสร้างเมือง  •รัชกาลที่2 : ยุคทองของศิลปรัตนโกสินทร์  •รัชกาลที่3 : ยุคพ่อค้าวานิช

•การเมืองการปกครอง  •สภาพสังคมและศาสนา  •เศรษฐกิจ  •กฎหมาย

•ขนบธรรมเนียม ประเพณี และวัฒนธรรม  •ความสัมพันธ์กับต่างประเทศ  •วัดประจำรัชกาลที่ 1-3

► การเมืองการปกครอง

     สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น  คือ  ช่วงเวลาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 1  ถึง รัชกาลที่ 3  ซึ่งเป็นช่วงของการฟื้นฟูบูรณะบ้านเมืองให้กลับสู่สภาพเดิม  เหมือนสมัยอยุธยาก่อนเสียกรุงครั้งที่ 2  ซึ่งในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นนี้มีการจัดการปกครองตามแบบสมัยอยุธยาตอนปลาย  ดังนี้

               1.  การปกครองส่วนกลาง  (ราชธานี)  บริหารราชการแผ่นดินแบบจตุสดมภ์  มี 4 ตำแหน่ง  ดังนี้
                    -  กรมเวียง (นครบาล)  ปกครองดูแลประชาชนในเขตเมืองที่ตนรับผิดชอบ  ปราบปรามโจรผู้ร้าย  รักษาความสงบในเขตพระนคร
                    -  กรมวัง (ธรรมาธิกรณ์)  ดูแลความเรียบร้อยและกิจการเกี่ยวกับพระราชสำนัก  พิจารณาคดีต่าง ๆ ที่มีฎีกาขึ้นสู่องค์พระมหากษัตริย์
                    -  กรมคลัง (โกษาธิบดี)  ดูแลรายได้ส่วนพระราชทรัพย์และรายได้แผ่นดิน  เช่น  เก็บส่วย  ภาษี  อากร  ค่าธรรมเนียมต่าง ๆ
                    -  กรมนา (เกษตราธิการ)  จัดทำนาหลวง  ดูแลการทำไร่นาของราษฎร  จัดเก็บภาษีเป็นข้าว  เรียกว่า  เก็บหางข้าว ไว้ใช้ในยามศึกสงคราม
                    การบริหารราชการแผ่นดินนอกจากมีจตุสดมภ์แล้ว  ยังมีอัครมหาเสนาบดี 2 ตำแหน่ง  คือ  สมุหพระกลาโหม  และสมุหนายก  เป็นการแบ่งข้าราชการเป็น 2 ฝ่าย  คือ  ฝ่ายทหารและฝ่ายพลเรือน

เรื่องเก่า - น่ารู้

     ตำนานสมุหพระกลาโหม  เป็นตำแหน่งที่มีความสำคัญเป็นอย่างมาก  เพราะเป็นผู้ควบคุมกองทัพ  สมเด็จพระเจ้าปราสาททอง  กษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยาก็เคยดำรงตำแหน่งนี้ในสมัยที่เป็นขุนนาง  ก่อนล้มราชวงศ์เดิมแล้วตั้งตนขึ้นเป็นใหญ่
     ในสมัยรัตนโกสินทร์  ผู้ที่ดำรงตำแหน่งสมุหพระกลาโหม  เช่น
     -  สมเด็จพระเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ  บุนนาค)
     -  สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์  (ช่วง  บุนนาค)
     -  เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์  (วร  บุนนาค)

               2.  การปกครองส่วนภูมิภาค  (หัวเมืองภายในพระราชอาณาจักร)  มีการแบ่งการปกครองหัวเมืองออกเป็ 3 ส่วน  เหมือนสมัยอยุธยา
                    -  หัวเมืองชั้นใน  เมืองที่อยู่รายรอบราชธานี  จัดเป็นเมืองจัตวา  มีหัวหน้าปกครอง  เรียกว่าผู้รั้งเมืองหรือจ่าเมือง
                    -  หัวเมืองชั้นนอก  เมืองพระยามหานคร  ได้แก่  เมืองซึ่งอยู่ห่างจากราชธานีออกไป  คือ  หัวเมืองชั้นเอก  ชั้นโท  ชั้นตรี  ซึ่งอยู่ภายใต้การปกครองของเมืองหลวง  พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งพระราชวงศ์  หรือขุนนางชั้นผู้ใหญ่ไปเป็นเจ้าเมืองปกครอง
                    -  หัวเมืองประเทศราช  เป็นเมืองชายแดนของต่างชาติ  ต่างภาษามีฐานะเป็นเมืองประเทศราช  เช่น  ญวน  เขมร  เวียงจันทน์  หลวงพระบาง  เป็นต้น  สำหรับเจ้าเมืองนั้นได้รับการแต่งตั้งจากเมืองหลวงเรียกว่า  เจ้าประเทศราช  ซึ่งอาจแต่งตั้งไปจากเมืองหลวงหรือเชื้อพระวงศ์ในหัวเมืองนั้น ๆ เอง  โดยให้สิทธิในการจัดการปกครองภายในแก่เจ้าประเทศราช  ยกเว้นหากเกิดความไม่สงบภายในทางเมืองหลวงอาจเข้าแทรกได้

[ http://4.bp.blogspot.com/_BNlwT1t7Ui4/TGKGtDZf06I/AAAAAAAAACw/JWZDv4c4Tlk/s320/15.jpg ]

แหล่งอ้างอิง

http://www.trueplookpanya.com/true/knowledge_detail.php?mul_content_id=1910