บทคัดย่อ                การศึกษาครั้งนี้มุ่งพัฒนาระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อ  1)ศึกษาปัญหาการดูแลช่วยเหลือนักเรียนโรงเรียนวัดสำนักขัน  สังกัดองค์การบริหารส่วนจังหวัดนครศรีธรรมราช และ 2)พัฒนาระบบการดูแลช่วยเหลือนักเรียน  การวิจัยในครั้งนี้แบ่งออกเป็น  2  ช่วง  โดยช่วงที่  1  ศึกษาความรู้ความเข้าใจ  ปัญหาการดูแลช่วยเหลือนักเรียนและความเหมาะสมในการดำเนินงานระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียน  กลุ่มผู้ให้ข้อมูลมีจำนวนทั้งสิ้น 87  คน ประกอบด้วย ครู  15  คน  ผู้ปกครองนักเรียน   60  คน  และคณะกรรมการสถานศึกษา  จำนวน 12 คน   เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยประกอบด้วย แบบสอบถาม จำนวน 2 ฉบับ วิเคราะห์ข้อมูลด้วยค่าเฉลี่ย (  ) ค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน ( )  ช่วงที่  2  การสนทนากลุ่มแบบเจาะลึกโดยผู้เชี่ยวชาญที่มีความรู้ความเข้าใจและประสบการณ์งานดูแลช่วยเหลือนักเรียน  จำนวน  7  คน  เพื่อวิเคราะห์แนวทางการแก้ปัญหาและข้อเสนอแนะในการดำเนินงานระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนเพื่อประมวลผลจัดทำคู่มือครูการดำเนินงานตามกระบวนการระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนผลการวิจัย                ผลการวิจัยสรุปได้ดังนี้                ช่วงที่  1 การวิเคราะห์ความรู้ความเข้าใจและปัญหาการดำเนินงานตามระบบการดูแลช่วยเหลือนักเรียนตามความคิดเห็นของครู  และความเหมาะสมในการดำเนินงานตามความคิดเห็นของผู้ปกครองนักเรียนและคณะกรรมการสถานศึกษา    สรุปได้ดังนี้                1.ระดับความรู้ความเข้าใจของครูเกี่ยวกับระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนเมื่อพิจารณาโดยรวมมีความรู้ความเข้าใจอยู่ในระดับมากมีค่าเฉลี่ย( =3.69) เมื่อพิจารณาปัญหาด้านความรู้ความเข้าใจของครูเป็นรายข้อ  พบว่า  มีปัญหาเรียงตามลำดับจากมากไปหาน้อย  ได้แก่  กระบวนการดำเนินงานระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนมีค่าเฉลี่ย( =3.47) การคัดกรองนักเรียนมีค่าเฉลี่ย( = 3.53) และการใช้แบบประเมินพฤติกรรมมีค่าเฉลี่ย( =3.60) การพิจารณาการคัดกรองนักเรียนตามเกณฑ์ของโรงเรียนมีค่าเฉลี่ย( =3.60)  การจัดกิจกรรมโฮมรูมมีค่าเฉลี่ย( =3.60)  ตามลำดับ                     2.ด้านการรู้จักนักเรียนเป็นรายบุคคลเมื่อพิจารณาโดยรวมมีปัญหาอยู่ในระดับมากมีค่าเฉลี่ย( =4.04) เมื่อพิจารณาเป็นรายข้อ  พบว่า  มีปัญหาเรียงตามลำดับจากมากไปหาน้อย   3  อันดับ ได้แก่การเยี่ยมบ้านนักเรียนและการบันทึกในสมุดบันทึกผลการเรียนรู้ (ปพ.5)มีค่าเฉลี่ย( =4.27) การสังเกตพฤติกรรมนักเรียนและการจัดทำระเบียนสะสม  (ปพ.8)มีค่าเฉลี่ย ( = 3.13) และการสัมภาษณ์นักเรียนมีค่าเฉลี่ย( =3.07) ตามลำดับ                     3.ด้านการคัดกรองนักเรียน  เมื่อพิจารณาโดยรวมมีปัญหาอยู่ในระดับมากมีค่าเฉลี่ย( =3.68) เมื่อพิจารณาเป็นรายข้อ  พบว่า  มีปัญหาเรียงตามลำดับจากมากไปหาน้อย   3  อันดับ ได้แก่ การวางแผนในการคัดกรองนักเรียนและจำแนกนักเรียนตามสุขภาพร่างกาย(น้ำหนัก  ส่วนสูง  โรคประจำตัว  ความแข็งแรงของร่างกาย  การเจ็บป่วย  ความพิการ  ความบกพร่องของร่างกาย)มีค่าเฉลี่ย( =4.00) คัดกรองนักเรียนโดยจำแนกออกเป็น  4  กลุ่มคือ  กลุ่มปกติ  กลุ่มเสี่ยง  กลุ่มมีปัญหา  และกลุ่มที่มีความสามารถพิเศษมีค่าเฉลี่ย ( = 3.87) และจำแนกนักเรียนตามผลการเรียนพฤติกรรมนักเรียนและจำแนกนักเรียนตามจิตใจอารมณ์  สัมพันธภาพกับเพื่อและสังคมมีค่าเฉลี่ย( =3.80) ตามลำดับ                     4.ด้านการส่งเสริมและพัฒนานักเรียน  เมื่อพิจารณาโดยรวมมีปัญหาอยู่ในระดับมากมีค่าเฉลี่ย( = 4.13) เมื่อพิจารณาเป็นรายข้อ  พบว่า  มีปัญหาเรียงตามลำดับจากมากไปหาน้อย   3  อันดับ ได้แก่ การประชุมผู้ปกครองมีค่าเฉลี่ย( =4.40) การจัดตั้งเครือข่ายผู้ปกครองมีค่าเฉลี่ย ( = 4.27) และกิจกรรมพัฒนาผู้เรียนมีค่าเฉลี่ย( = 4.20) ตามลำดับ                            5.ด้านการการป้องกันและช่วยเหลือนักเรียน  เมื่อพิจารณาโดยรวมมีปัญหาอยู่ในระดับมากมีค่าเฉลี่ย( = 3.99) เมื่อพิจารณาเป็นรายข้อ  พบว่า  มีปัญหาเรียงตามลำดับจากมากไปหาน้อย   3  อันดับ ได้แก่ กิจกรรมอบรมประจำสัปดาห์มีค่าเฉลี่ย( =4.40) กิจกรรมสื่อสารกับผู้ปกครองมีค่าเฉลี่ย ( = 4.13) และกิจกรรมในห้องเรียนและการให้คำปรึกษามีค่าเฉลี่ย( = 4.07) ตามลำดับ                     6.ด้านการส่งต่อนักเรียน  เมื่อพิจารณาโดยรวมมีปัญหาอยู่ในระดับมากมีค่าเฉลี่ย( = 3.71) เมื่อพิจารณาเป็นรายข้อ  พบว่า  มีปัญหาเรียงตามลำดับจากมากไปหาน้อย   3  อันดับ ได้แก่ การติดตาม  การช่วยเหลือจากผู้ที่เกี่ยวข้องมีค่าเฉลี่ย( =3.93) การวางแผนร่วมกับคณะครูในโรงเรียนเพื่อส่งต่อนักเรียนภายในและภายนอกมีค่าเฉลี่ย ( = 3.87) และการประสานงานและบันทึกการส่งต่อไปยังครูที่เกี่ยวข้องในการช่วยเหลือนักเรียนมีค่าเฉลี่ย( = 3.67) ตามลำดับ          7.ความคิดเห็นของผู้ปกครองนักเรียน  เมื่อพิจารณาโดยรวมพบว่ามีความเหมาะสมอยู่ในระดับมากมีค่าเฉลี่ย( = 3.30) เมื่อพิจารณาเป็นรายข้อ  พบว่า  มีความเหมาะสมเรียงตามลำดับค่าเฉลี่ยจากน้อยไปหามาก   3  อันดับ ได้แก่ โรงเรียนได้ให้ความรู้เกี่ยวกับระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนมากน้อยเพียงใดมีค่าเฉลี่ย( = 2.52) นักเรียนได้รับการตรวจสุขภาพโดยครูประจำชั้นหรือโรงเรียนมากน้อยเพียงใดมีค่าเฉลี่ย ( = 2.94) และนักเรียนได้รับการสนับสนุนจากครูในการส่งเสริมความถนัดหรือความสนใจของนักเรียนมากน้อยเพียงใดมีค่าเฉลี่ย( = 2.72) ตามลำดับ                     8.ความคิดเห็นของคณะกรรมการสถานศึกษา  เมื่อพิจารณาโดยรวมพบว่ามีความเหมาะสมอยู่ในระดับมากมีค่าเฉลี่ย( = 3.40) เมื่อพิจารณาเป็นรายข้อ  พบว่า  มีความเหมาะสมเรียงตามลำดับค่าเฉลี่ยจากน้อยไปหามาก   3  อันดับ ได้แก่ ท่านได้รับคำแนะนำจากครูประจำชั้นหรือโรงเรียนในการเฝ้าระวังนักเรียนหรือบุตรหลานให้พ้นภัยจากบุคคลและสังคมมากน้อยเพียงใดมีค่าเฉลี่ย( = 2.76)โรงเรียนได้ให้ความรู้เกี่ยวกับระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนมากน้อยเพียงใดมีค่าเฉลี่ย ( = 2.83) และระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนส่งผลให้นักเรียนได้พัฒนาความฉลาดทางอารมณ์มากน้อยเพียงใดมีค่าเฉลี่ย( = 2.94) ตามลำดับช่วงที่  2  ความคิดเห็นของผู้เชี่ยวชาญจากผลการสนทนากลุ่มโดยผู้เชี่ยวชาญได้ให้ข้อเสนอแนะและวิธีแก้ปัญหาเพื่อพัฒนาระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนโดยนำข้อเสนอแนะและวิธีแก้ปัญหาดังกล่าวมาประมวลจัดทำเป็นคู่มือครูการดำเนินงานระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียน  มีประเด็นน่าสนใจแต่ละด้านดังนี้                1. ข้อเสนอแนะวิธีการแก้ไขปัญหาในการพัฒนาความรู้ความเข้าใจของครูเกี่ยวกับระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียน เช่น  จัดอบรมครูหรือศึกษาดูงานระบบการดูแลช่วยเหลือนักเรียนในโรงเรียนทีมีระบบการดูแลช่วยเหลือนักเรียนดีเด่น  จัดทำคู่มือครูเกี่ยวกับการดูแลช่วยเหลือนักเรียนเพื่อเป็นแนวปฏิบัติร่วมกันในการดูแลช่วยเหลือนักเรียนทั้ง  5  ด้านคือการรู้จักนักเรียนเป็นรายบุคคล  ด้านการคัดกรอง  ด้านการส่งเสริมและพัฒนา  ด้านการป้องกันและช่วยเหลือนักเรียนและด้านการส่งต่อ  จัดระบบการนิเทศติดตาม  ช่วยเหลือครูในการดำเนินงานระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนอย่างเป็นระบบครบวงจร  ชี้แจงและทำความเข้าใจกับครูผู้รับผิดชอบในการคัดกรองนักเรียนตามเกณฑ์ที่โรงเรียนได้จัดทำขึ้น                2.ข้อเสนอแนะวิธีการแก้ไขปัญหาในด้านการรู้จักนักเรียนเป็นรายบุคคล  เช่น  ทำแบบสอบถามผู้ปกครองนักเรียนเพื่อวางแผนการเก็บข้อมูลในการเยี่ยมบ้านนักเรียน  จัดทำปฏิทินนัดหมายการเยี่ยมบ้านผู้ปกครองนักเรียน  จัดครูรับผิดชอบเยี่ยมบ้านนักเรียนโดยบันทึกในแบบการเยี่ยมบ้าน  จัดเก็บข้อมูลการเยี่ยมบ้านนำมาวิเคราะห์เพื่อแก้ปัญหาต่อไป  ชี้แจงทำความเข้าใจกับครูให้เข้าใจวิธีการบันทึกแบบ(ปพ.5)และชี้แจงวิธีการนำข้อมูลไปใช้  ประชุมครูเพื่อวางแผนการจัดทำแบบสังเกตพฤติกรรมนักเรียน  .ชี้แจงทำความเข้าใจวิธีสังเกตพฤติกรรมนักเรียน  จัดทำระเบียนสะสมและชี้แจงวิธีการบันทึกข้อมูล  สร้างแบบสัมภาษณ์นักเรียนแบบมีโครงสร้าง  ชี้แจงวิธีการเก็บข้อมูลจากการสัมภาษณ์3.ข้อเสนอแนะวิธีการแก้ไขปัญหาในด้านการคัดกรองนักเรียน  เช่น  ประชุมชี้แจงวางแผนในการคัดกรองนักเรียนโดยจัดทำแบบการคัดกรองให้ครอบคลุมด้านสุขภาพ  พัฒนาทางร่างกาย  โรคประจำตัว  การเจ็บป่วย  ความพิการ  ความบกพร่องของร่างกายโดยจัดทำหลักเกณฑ์และวิธีการคัดกรองให้ชัดเจน  จัดทำแบบคัดกรองนักเรียนโดยแยกเอกสารการคัดกรองตามปัญหาของนักเรียนออกเป็น  4  กลุ่ม  เพื่อวางแผนในการช่วยเหลือและพัฒนานักเรียนต่อไป  จัดทำแบบบันทึกหรือข้อมูลของนักเรียนเป็นรายบุคคลในด้านการเรียน  พฤติกรรมของนักเรียน  สัมพันธภาพกับเพื่อนและด้านสุขภาพจิตของนักเรียน4.ข้อเสนอแนะวิธีการแก้ไขปัญหาในด้านการส่งเสริมและพัฒนานักเรียน  เช่น  จัดทำคู่มือการจัดกิจกรรมพัฒนาผู้เรียน  ประชุมผู้ปกครองนักเรียนเพื่อวางแผนการจัดตั้งเครือข่ายผู้ปกครองนักเรียนและเลือกประธานเครือข่ายผู้ปกครองนักเรียนตลอดจน  กำหนดบทบาทหน้าที่ของเครือข่ายผู้ปกครองให้ชัดเจน  จัดทำโครงการพิเศษต่าง  ๆ โดยให้ชุมชนและผู้ปกครองมีส่วนร่วมในกิจกรรม5.ข้อเสนอแนะวิธีการแก้ไขปัญหาในด้านการป้องกันและช่วยเหลือนักเรียน   เช่น  จัดทำแบบบันทึกการอบรมนักเรียนนักเรียนประจำสัปดาห์  ประชุมมอบหมายให้ครู  กรรมการสถานศึกษาและตัวแทนเครือข่ายผู้ปกครองมีส่วนร่วมในการประชุมประจำสัปดาห์ร่วมกับโรงเรียน  จัดทำจดหมายข่าวเพื่อสื่อสารกับผู้ปกครอง  จัดทำแบบบันทึกการให้คำปรึกษานักเรียนเป็นรายบุคคล6.ข้อเสนอแนะวิธีการแก้ไขปัญหาในด้านการส่งต่อนักเรียน  เช่น ควรเชิญนักจิตวิทยาและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องมาให้ความรู้กับครูในการจำแนกนักเรียนเพื่อการส่งต่อและวิธีการส่งต่อให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง  จัดทำแบบบันทึกการส่งต่อและประสานงานไปยังผู้ที่เกี่ยวข้อง7.ข้อเสนอแนะวิธีการแก้ไขปัญหาในด้านการดำเนินงานตามระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนตามความคิดเห็นของผู้ปกครองนักเรียน  เช่น  ประชุม  อบรมผู้ปกครองนักเรียนให้มีความรู้ความเข้าใจระบบการดูแลช่วยเหลือนักเรียนตามกรอบและภาระงานของระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนทั้ง  5  ด้านตลอดจนชี้แจงทำความเข้าใจในบทบาทและความร่วมมือของผู้ปกครองในการดูแลช่วยเหลือนักเรียนร่วมกัน  จัดตั้งเครือข่ายผู้ปกครองนักเรียนมีหน้าที่สอดส่องดูแลและประสานงานกับโรงเรียนในการดูแลพฤติกรรมนักเรียนที่เป็นปัญหาเพื่อป้องกันและแก้ไขปัญหาร่วมกัน  ควรมีแบบสำรวจความถนัดและความสนใจของนักเรียนแต่ละคนหรือมีวิธีการวัดความถนัดของนักเรียนแต่ละคนเพื่อจำแนกนักเรียนออกเป็นกลุ่ม  ๆ  ตามความสนใจและความถนัด  ควรจัดทำแบบบันทึกการตรวจสุขภาพนักเรียนให้เป็นปัจจุบันและต่อเนื่อง8.ข้อเสนอแนะวิธีการแก้ไขปัญหาในด้านการดำเนินงานตามระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนตามความคิดเห็นของคณะกรรมการสถานศึกษานักเรียน  เช่น  จัดประชุม/อบรมคณะกรรมการสถานศึกษาให้เข้าใจการดำเนินงานระบบดูแลช่วยเหลือนักเรียนและบทบาทหน้าที่ของคณะกรรมการสถานศึกษาในการดูแลช่วยเหลือนักเรียนโดยใช้เวลาประมาณ  1-2วันโดยเชิญวิทยากรภายนอกมาให้ความรู้และปฏิบัติจริง  ชี้แจงบทบาทและขั้นตอนการให้ข้อมูลข่าวสารและการประสานงานกับโรงเรียน