แหล่งที่มาของรูป http://sukumal.brinkster.net/meaploy/vetal/image/004.jpg

โครงเรื่องนิทานเวตาล

                นิทานเวตาล  ฉบับ น.ม.ส. ประกอบด้วยนิทานเรื่องใหญ่และเรื่องย่อยทั้งหมด ๑๐ เรื่อง นิทานเรื่องใหญ่อันเป็นโครงสำคัญมีเรื่องย่อดังนี้

                พระวิกรมาทิตย์  ครองกรุงอุชชยินี  มีพระประสงค์ที่จะสืบรู้ราชการบ้านเมืองอื่น  จึงทรงมอบบ้านเมืองให้พระภรรตฤราช  พระอนุชา  ปกครองแทนแล้วทรงปลอมเป็นโยคี  มีพระโอรสองคืที่ ๒ ะรนามว่าธรรมธวัช  ตามเสด็จไปในป่าและเมืองต่างๆ  พระอนุชาทรงปกครองบ้านเมืองได้ระยะหนึ่งก็สละราชสมบัติเสด็จเข้าป่าเป็นโยคี  ฝ่ายพระวิกรมาทิตย์และพระโอรสเสด็จกลับเมือง  มีอสูรซึ่งพระอินทร์ใช้ให้มาปกครองเมืองขณะที่ว่างเว้นพระราชา  ชื่อว่าปัถพีบาลได้เข้ามาขวาง  เกิดการต่อสู้  พระวิกรมาทิตย์ได้รับชัยชนะ  ปัถพีบาลจึงทูลว่าพระองค์จะสิ้นชีวิตในเร็ววัน  แล้วทูลเล่าเรื่องโยคีที่ผูกอาฆาตต่อพระบิดาของพระองค์  และประสงค์จะเอาชีวิตของพระองค์และพระโอรส  ขอให้ทรงระวังและหากใครมุ่งฆ่าพรองค์  พระองค์อาจตัดหัวผู้นั้นก่อนได้โดยครองธรรม  ต่อมาเมื่อพระวิกรมาทิตย์และพระโอรสเสด็จกลับเมือง  ก็มีผู้มาถวายผลไม้ที่ซ่อนเม็ดทับทิมไว้ข้างใน  ทรงถามว่าถวายเม็ดทับทิมในผลไม้ต้องมากมายอย่างนี้เพื่อจุดประสงค์อะไร  พระองค์ยินดีที่จะตอบแทน  ชายผู้นั้นจึงทูลว่าตนเป็นโยคีชื่อ ศานติศีล  กำลังทำพิธีอยู่ในป่าช้าริมฝั่งแม่น้ำโคทาวรี  ขอให้พระองค์ไปพบตนที่ป่าช้าและปฎิบัติตามคำสั่งตน  พระวิกรมาทิตย์ทรงคิดถึงคำเตือนของปัถพีบาล  แต่ได้ทรงรับคำโยคีแล้ว  จึงจำเป็นต้องปฏิบัติตามที่โยคีขอร้อง  เมื่อได้เวลาจึงเสด็จออกจากวังพร้อมด้วยพระโอรส  บ่ายพระพักตร์ไปทางป่าช้า  พบโยคีศานติศีล  โยคีใช้ให้พระองค์ไปนำตัวเวตาล  ซึ่งห้อยตัวอยู่ที่ต้นอโศกในป่าช้าทางทิศใต้มาให้  ทรงทำตามที่ได้รับคำ  เมื่อปลดตัวเวาตาลลงมาก็ตรัสถามเวตาลว่า  เวตาลคือใคร  พระวิกรมาทิตย์ถามครั้งใดเวตาลก็จะบินกลับไปห้อยอยู่บนกิ่งไม้เหมือนเดิม เวตาลยอมให้จบในครั้งที่เจ็ด  และทูลพระองค์ว่าในระหว่างทางจะทูลเล่านิทาน  และจะถามปัญหา  หากพรองค์ตรัสตอบก็จะบินกลับมาอยู่ที่เดิม  เมื่อเวตาลเล่านิทานและถามคำถาม  พระวิกรมาทิตย์ก็ทรงเผลอตรัสตอบเสียทุกครั้ง  เป็นเช่นนั้นถึงยี่สิบสี่ครั้ง  ครั้งที่ยี่สิบห้าไม่ตรัสตอบพระวิกรมาทิตย์จึงนำตัวเวตาลมาถึงที่ประกอบพิธีขอโยคีศานติศีลได้  เวตาลทูลว่าโยคีนี้คืออริกับพระบิดาของพระองค์บัดนี้เขาจะให้พระองค์เคารพเทวรูปด้วยอัษษฎางคประณต  เมื่อได้สดับคำ "อัษฎางคประณต"  พระวิกรมาทิตย์ทรงคิดถึงคำเตือนของปัถพีบาล  ดังนั้นเมื่อโยคีทูลให้อัษฎางคประณต  จึงทรงออกอุบายให้โยคีทำให้ทอดพระเนตรก่อนแล้วทรงฉวยโอกาสนั้นชักพระแสงดาบออกตัดสีรษะโยคีถึงแก่ชีวิต  พระวิกรมาทิตย์และพระโอรสจึงทรงปกครองบ้านเมืองเป็นสุขสืบ