พระมหาธรรมราชาที่ ๑ (พระยาลิไท)

พระราชประวัติ   

               พญาลิไท หรือ พระยาลิไท หรือ พระศรีสุริยพงศ์รามมหาราชาธิราช หรือ พระมหาธรรมราชาที่ 1 พระมหากษัตริย์อาณาจักรสุโขทัยราชวงศ์พระร่วงลำดับที่ 5 เป็นพระโอรสของพระยาเลอไท และเป็นพระราชนัดดาของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ทรงปกครองเมืองศรี-สัชนาลัย ในฐานะองค์อุปราชหรือรัชทายาทเมืองสุโขทัย เมื่อปี พ.ศ. 1882 ขณะที่ดำรงพระราชสริยยศเป็นรัชทายาทเมืองศรีสัชนาลัยอยู่ 8 ปี จึงเสด็จมาครองสุโขทัยเมื่อปี พ.ศ. 1890 โดยต้องใช้กำลังทหารเข้ามายึดอำนาจเพราะที่สุโขทัยหลังสิ้นรัชกาลพ่อขุนงัวนำถมแล้วเกิดการกบฏการสืบราชบัลลังก์ไม่เป็นไปตามครรลองครองธรรม

ด้านศาสนา  

               พญาลิไททรงเลื่อมใสในพระพุทธศาสนาเป็นอย่างมาก ทรงผนวชในพระพุทธศาสนาเมื่อ พ.ศ.1905 ที่วัดป่ามะม่วง และยังทรงอาราธนาพระสามิสังฆราชจากลังกา เข้ามาเป็นสังฆราชในกรุงสุโขทัย เผยแพร่เพิ่มความเจริญให้แก่พระศาสนามากยิ่งขึ้น ทรงสร้างและบูรณะวัดมากมายหลายแห่ง รวมทั้งการสร้างพระพุทธรูปเป็นจำนวนมาก เช่น พระศรีศาสดา และ พระพุทธชินราช ชาวเมืองพิษณุโลกเรียกว่า "หลวงพ่อใหญ่" ซึ่งเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัยขนาดใหญ่หล่อด้วยทองสัมฤทธิ์ ทรงโปรดให้สร้างขึ้นพร้อมกับพระพุทธชินสีห์ พระยาลิไททรงปราดเปรื่องในความรู้ในพระพุทธศาสนา ทรงมีความรู้แตกฉานในพระไตรปิฎก   
 

ด้านอักษรศาสตร์  

               ทรงพระปรีชาสามารถนิพนธ์หนังสือไตรภูมิพระร่วง หรือ “ไตรภูมิกถา” ทรงพระราชนิพนธ์เมื่อ พ.ศ.1888 เป็นวรรณคดีที่มีผลต่อวรรณกรรม ศิลปกรรม ประเพณีสำคัญต่างๆ ของไทย และแทรกอยู่ในวรรณคดีไทยแทบทุกเรื่อง โดยแสดงหลักธรรมที่สำคัญคือ การละเว้นความชั่วประกอบกรรมดี  เป็ยกลวิธีการสอนประชาชนให้ยึดมั่นในคำสอนทางศาสนา เกรงกลัวต่อบาป ประกอบแต่กรรมดี ละเว้นกรรมชั่ว ซึ่งมีส่วนสำคัญในการดำรงความมั่นคงของกรุงสุโขทัยต่อมาได้

 ไตรภูมิพระร่วง