ก่อนสมัยสุโขทัย
สภาพสังคมไทยก่อนสมัยสุโขทัยและสมัยสุโขทัย เป็นสังคมแบบระบบครอบครัวและเครือญาติ ซึ่งเริ่มตั้งแต่เมื่ออพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานในประเทศไทยโดยมีลักษณะรวมกลุ่มเพื่อช่วยตัวเองในหมู่ญาติและอยู่กันเหมือนครอบครัวใหญ่   ส่วนลักษณะสังคมและการปกครองเป็นแบบพ่อบ้านกับลูกบ้านหรือพ่อขุนกับลูกขุนขนาดของชุมชนเป็นเพียงหมู่บ้านแล้วพัฒนาเป็นเมือง ขยายเป็นแคว้นในที่สุดเช่นแคว้นสุโขทัย ละโว้หริภุญชัย เชียงแสน เชียงใหม่  สถานะของคนไทยในสังคมไม่มีการแบ่งชนชั้นแต่ในปลายสมัยสุโขทัยตรงกับกษัตริย์พญาลิไท เริ่มมีการแบ่งชนชั้นและชนชั้นล่างหรือชนชั้นผู้ปกครองกับชนชั้นผู้อยู่ใต้ปกครอง ทำให้สังคมการปกครองแบบพ่อปกครองลูกเสื่อม ลงกลายเป็นระบบนายกับบ่าว และหัวหน้าสังคมในฐานะพ่อบ้านเริ่มพัฒนาไปเป็นพระมหากษัตริย

์

วัฒนธรรมสมัยก่อนสุโขทัย

1. สมัยก่อนประวัติศาสตร์ มีผลทางวัฒนธรรมของตนเองเช่นการปั้นหม้อการวาดภาพบนผนังถ้ำหรือหน้าผาเพื่อประโยชน์ใช้สอยหรือประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ
2. สมัยประวัติศาสตร์ มีการรับวัฒนธรรมจากต่างชาติที่ได้ติดต่อค้าขายกันซึ่งวัฒนธรรมส่วนใหญ่จะเกี่ยวข้องกับศาสนาโดยรับมาจากอินเดียลังกามอญและเขมรทำให้เกิดวัฒนธรรมในพื้นที่ต่าง ๆ

 สมัยสุโขทัย

สภาพสังคมไทยก่อนสมัยสุโขทัยและสมัยสุโขทัยเป็นสังคมแบบครอบครัวและเครือญาติ ซึ่งเริ่มตั้งแต่เริ่มอพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานในประเทศไทย โดยมีลักษณะรวมกลุ่มเพื่อช่วยตัวเองในหมู่เครือญาติและอยู่กันเหมือนครอบครัวใหญ่ส่วนลักษณะสังคมและการปกครองเป็นแบบพ่อบ้านและลูกบ้าน หรือพ่อขุนกับลูกขุน ขนาดชุมชนเป็นเพียงหมู่บ้านแล้วพัฒนาเป็นเมืองขยายเป็นแคว้นในที่สุด เช่น แคว้นสุโขทัย ละโว้ หริภุญชัย เชียงแสน เชียงใหม่สถานะของคนไทยในสังคมไม่มีการแบ่งชนชั้น แต่ในปลายสมัยสุโขทัยตรงกับกษัตริย์พญาลิไทเริ่มมีการแบ่งชนชั้นสูงและชนชั้นล่าง หรือชุมชนผู้ปกครองกับชนชั้นใต้ปกครอง ทำให้สังคมการปกครองแบบพ่อปกครองลูกเสื่อมลงกลายเป็นระบบนายกับบ่าว และหัวหน้าสังคมในฐานะพ่อบ้านเริ่มพัฒนาไปเป็นพระมหากษัตริย์

วัฒนธรรมไทยในช่วงนี้จะผสมผสานระหว่างวัฒนธรรมเดิมและวัฒนธรรมของมอญ อินเดียและจีน ได้แก่

• วัฒนธรรมสุโขทัย มีศูนย์กลางอยู่ที่จังหวัดสุโขทัย กำแพงเพชร และพิษณุโลก มีลักษณะเด่นได้รับการยกย่องเป็นยุคทองของศิลปะไทย แบ่งเป็นงานศิลปะได้ดังนี้
  • สถาปัตยกรรม
  • ประติมากรรม
  • วรรณกรรม

สถาปัตยกรร,

สถาปัตยกรรม นิยมสร้างเจดีย์ 3 แบบ คือ เจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ เจดีย์ทรงลังกา เจดีย์ทรงเรือธาตุ

ประติมากรรม

ประติมากรรม ได้แก่ การสร้างพระพุทธรูปสำริด มีพุทธลักษณะงดงามมาก พระพักตร์เป็นรูปไข่ พระวรกายอวบอ้วน พระนาสิกโด่ง รัศมีเป็นเปลวเพลิง นิยมสร้างปางลีลา มารวิชัย พระพุทธรูปสำคัญสมัยนี้คือ พระพุทธชินราช พระพุทธชินสีห์ พระศรีศากยะมุนี การทำเครื่องเคลือบ " สังคโลก"

วรรณกรรม

วรรณกรรม ที่สำคัญคือ ศิลาจารึกสุโขทัยหลักที่ 1 และหลักที่ 2 และหนังสือไตรภูมิพระร่วง