สภาพสังคมไทยก่อนสมัยสุโขทัยและสมัยสุโขทัย เป็นสังคมแบบระบบครอบครัวและเครือญาติ ซึ่งเริ่มตั้งแต่เมื่ออพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานในประเทศไทยโดยมีลักษณะรวมกลุ่มเพื่อช่วยตัวเองในหมู่ญาติและอยู่กันเหมือนครอบครัวใหญ่   ส่วนลักษณะสังคมและการปกครองเป็นแบบพ่อบ้านกับลูกบ้านหรือพ่อขุนกับลูกขุนขนาดของชุมชนเป็นเพียงหมู่บ้านแล้วพัฒนาเป็นเมือง ขยายเป็นแคว้นในที่สุดเช่นแคว้นสุโขทัย ละโว้หริภุญชัย เชียงแสน เชียงใหม่  สถานะของคนไทยในสังคมไม่มีการแบ่งชนชั้นแต่ในปลายสมัยสุโขทัยตรงกับกษัตริย์พญาลิไท เริ่มมีการแบ่งชนชั้นและชนชั้นล่างหรือชนชั้นผู้ปกครองกับชนชั้นผู้อยู่ใต้ปกครอง ทำให้สังคมการปกครองแบบพ่อปกครองลูกเสื่อม ลงกลายเป็นระบบนายกับบ่าว และหัวหน้าสังคมในฐานะพ่อบ้านเริ่มพัฒนาไปเป็นพระมหากษัตริย

์

วัฒนธรรมสมัยก่อนสุโขทัย

1. สมัยก่อนประวัติศาสตร์ มีผลทางวัฒนธรรมของตนเองเช่นการปั้นหม้อการวาดภาพบนผนังถ้ำหรือหน้าผาเพื่อประโยชน์ใช้สอยหรือประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ
2. สมัยประวัติศาสตร์ มีการรับวัฒนธรรมจากต่างชาติที่ได้ติดต่อค้าขายกันซึ่งวัฒนธรรมส่วนใหญ่จะเกี่ยวข้องกับศาสนาโดยรับมาจากอินเดียลังกามอญและเขมรทำให้เกิดวัฒนธรรมในพื้นที่ต่าง ๆ