๓.พีธีกรรมการขอขมาเจ้าแม่ตะเคียนเพื่อทำการขุดเรือแข่ง
->ก่อนที่จะทำการขุดเรือแข่ง ผู้นำหมู่บ้าน ผู้ทำพิธี (ข้าวจ้ำ) คณะกรรมการหมู่บ้าน จะหาวัน เวลา และฤกษ์งามยามดีที่เหมาะสมที่สุดเพื่อที่จะทำการขุดเรือแข่งบางหมู่บ้านที่ ต้องการ จะเสริมสร้างสิริมงคลให้กับหมู่บ้านตนเองแลเป้นการรับขวัญไม้ตะเคียน และเจ้าแม่ตะเคียนที่มีความเชื่อว่าสิงสถิตอยู่ที่ไม้ตะเคียน ชาวบ้านทั้งหมู่บ้านก็จะทำการสืบชะตาหมู่บ้าน และ สืบชะตาไม้ตะเคียนที่ จะนำไปขุดเรือแข่ง โดยที่จะเริ่มโยงด้ายสายสิญจน์ จากบ้านหลังหนึ่งไปอีกบ้านหลังหนึ่งต่อ ๆ กันไปเรื่อย ๆ จนครบทุกหลังคาเรือนทั้งหมู่บ้าน แล้วผูกโยงด้ายสายสิญจน์มารวมกัน นำไปล้อมรอบต้นไม้ตะเคียนที่จะขุดเรือแข่งแล้วโยงไปยังอุโบสถของวัดประจำ หมู่บ้านซึ่งเป็นสถานที่ที่จะใช้ประกอบพิธีกรรมหลักจากนั้นก็จะนิมนต์พระ สงฆ์ ๙ รูป มาประกอบพิธีกรรมทางศาสนาและสืบชะตาบ้าน ซึ่งเป็นพิธีกรรมความเชื่อของประชาชนทางภาคเหนือ เมื่อเสร็จพิธีการสืบชะตาหมู่บ้าน และไม้ตะเคียนเสร็จเรียบร้อยแล้ว ผู้ทำพิธี (ข้าวจ้ำ) ผู้นำหมู่บ้านและชาวบ้านจะมาทำพิธีจุดธูป ๙ ดอก เทียน ๙ เล่ม นำพานดอกไม้ ธูปเทียน พวงมาลัย พานที่เสื้อผ้า กระจก แป้ง หวี ด้ายสายสิญจน์ น้ำอบ น้ำหอม เครื่องเซ่นไหว้มาขอขมาเจ้าแม่เคียนเพื่อจำทำการขุดเรือแข่ง โดยจะประกอบพิธีกรรมบริเวณใกล้ๆ ต้นไม้ตะเคียน ผู้ทำพิธี (ข้าวจ้ำ) จะเป็นผู้นำในการกล่าวเซ่นไหว้ขอขมา แล้วขออัญเชิญ เจ้าแม่ตะเคียนที่สิงสถิตอยู่ต้นไม้ตะเคียนนั้น ขึ้นไปประทับที่ศาลเพียงตาก่อน หลังจากนั้นก็น้ำรูป  ๙ ดอก เทียน ๙ เล่ม ไปปักไว้บริเวณตรงโคนต้นไม้ตะเคียนรอจนกระทั้งรูป ๙ ดอก เทียน ๙ เล่ม ไหม้จนหมดก้านแล้วจึงนำเครื่องเซ่นไหว้ พานดอกไม้ ธูปเทียน พวงมาลัย พานสำหรับใส่เสื้อผ้า กระจก แป้ง หวี ด้ายสายสิญจน์ไปวาง ณ ที่ประทับของเจ้าแม่ตะเคียน ที่ศาลเพียงตา เมื่อช่างขุดเรือแข่งได้ทำการขุดเรือแข่งเสร็จเป็นที่เรียบร้อยแล้ว จึงอัญเชิญเจ้าแม่ตะเคียนสิงสถิตในเรือแข่งอีกครั้งหนึ่ง
 
๔. พิธีกรรมการอัญเชิญเจ้าแม่ตะเคียนมาสิงสถิตในเรือแข่ง
  
->เมื่อ ช่างชุดเรือได้ขุดเรือแข่ง ช่างศิลปะวาดลวดลายพร้อมกับระบายสี่เสร็จเรียบร้อยแล้วผู้นำหมู่บ้าน คณะกรรมการหมู่บ้านและผู้ทำพิธี (ข้าวจ้ำ) จะทำพิธีกรรมการอัญเชิญ เจ้าแม่ไม้ตะเคียนที่สถิตอยู่ ณ บริเวณศาลเพียงตา ให้มาสิงสถิตในเรือแข่ง โดยที่ผู้ทำพิธี (ข้าวจ้ำ) จะเอาพานที่เสื้อผ้า แป้ง กระจก หวี ที่เคยนำมาวางไว้ไว้ที่ศาลเพียงตา มาทูนไว้เหนือศรีษะและเริ่มพิธีกรรม โดยการจุดรูป ๙ ดอก พร้อมกับนำดอกไม้ธูปเทียน ไปวางถวาย และจะกล่าวอัญเชิญเจ้าแม่ไม้ตะเคียนว่า “ ณ เต้าแต่นี้ไป ไม้ตะเคียน ที่หมู่บ้านเฮาได้ขอเจ้าแม่มาไว้แล้วทำการบกเปิดเฮียแข่ง เพื่อเป็นการส่งเสริมขนบธรรมเนียมประเพณีอันดีงาม ของเมืองน่านเฮา ที่เท่าที่มีมาแต่โบราณกาลเมินมาแล้ว บัดนี้หมู่เฮาได้หื้อสล่าทำการบกเป็นเฮียแข่งเสร็จเรียบร้อย จึงขออัญเจิญหื้อตั๋วเจ้าแม่นางไปสิงสถิตประจำอยู่เฮียแข่งเน้อเจ้า”(ณ ตั้งแต่บัดนี้ไป ไม้ตะเคียนที่หมู่บ้านของเราได้ขอเจ้าแม่ไม้ตะเคียนมาไว้ แล้ได้ทำการขุดเป็นเรือแข่ง เพื่อเป็นการส่งเสริมขนบธรรมเนียมประเพณีอันดีงามที่มีมาตั้งแต่โบราณกาลนาน แล้ว บัดนี้พวกเราได้ดำเนินการให้ช่างขุดเรือแข่งดำเนินการขุดเป็นเรือแข่งเสร็จ เป็นที่เรียบร้อยแล้ว จึงขออัญเชิญเจ้าแม่ไม้ตะเคียนไปสิงสถิตประจำอยู่ ณ เรือนแข่งลำนี้เทอญ)

->หลังจากนั้น ผู้ทำพิธี (ข้าวจ้ำ) ก็จะนำพานที่ใส่เสื้อผ้า กระจก แป้ง หวี มาวางไว้บริเวณด้านหัวของเรือแข่งรอจนกระทั้งรูป ๙ ดอก มอดดับลงไปก็เป็นอันว่าเป็นพิธีกรรม
 
๕.พิธีกรรมการบายศรีสู่ขวัญเรือแข่ง
->ก่อนที่จะถึงเทศกาลแข่งเรือ หรือก่อนที่จะนำเรือแข่งลงสู่แม่น้ำน่าน หรือเมื่อเสร็จสิ้นฤดูกาลแข่งเรือก่อนที่จะนำเรือแข่งไปเก็บในโรงเก็บเรือ หมู่บ้าน-ชุมชนที่มีเรือแข่งจะมีพิธีกรรมการบายศรีสู่ขวัญเรือแข่ง โดยที่ชาวบ้านจะช่วยกันนำเอากัญญาหัวหรือแก๋นหัวหรือโงนหัวกัญญาท้ายหรือแก๋ นท้าย หรือโงนหาง หัวเรือและหางวรรณมาสวมเข้ากับลำเรือแข่ง ช่วยกันตกแต่งด้วยพวงมาลัย ดอกไม้ หลังจากนั้นชาวบ้านจะช่วยกันจัดทำเครื่องบายศรีสู่ขวัญเรือ อันประกอบด้วย พานบายศรี สายสิญจน์ หัวหมูที่ต้มสุกแล้ว ๑ – ๒ หัว ไก่พื้นเมืองต้มสุก ๑ ตัว เหล้าขาว ข้าวดอก ดอกไม้ ขนม อ้อย ข้าวเหนียว ไข่ต้ม ธูป เทียน ข้าวแต๋น ฯลฯ นอกจากนั้น แล้วจะช่วยกันทำ กระทงใบตอง โดยตัดเอาหัวหมู ไก่ เหล้าขาว ข้าวดอก ดอกไม้ ขนม ข้าวเหนียว ไข่ต้ม ธูป เทียน ข้าวแต๋น ใส่ในกระทงจำนวน ๒ กระทง แล้วนำไปวางไว้ด้านหัวของกัญญาหัวหรือแก๋นคอหรือโงนหัว และด้านท้ายของกัญญาท้ายหรือแก๋นท้ายหรือโงนหาง และจะเริ่มพิธีกรรมโดยจะอัญเชิญเจ้าแม่ได้ตะเคียนที่สิงสถิตอยู่ในลำเรือ แข่งมารับเครื่องบายศรีสู่ขวัญดังกล่าว โดยที่หมดสู่ขวัญจะทำการจุดธูป ๙ ดอก นำไปปักไว้บนกัญญาหัว และกัญญาท้าย แล้วกล่าวอัญเชิญว่า “ณ บัดนี้ ขออัญเจิน ๓๒ ขวัญของเจ้าแม่เจ้าโปรดมารับ มาอาของตี้ชาวบ้านหมู่เฮาได้จัดเตรียมถวาย หลังจากตี้เจินชักเจ้ามาจากป่าดงพงลึกได้ทำการตกแต่งเป็นเฮียแข่งรูปงามแล้ว ก็ขออัญเจนเจ้ามารับ มารองเอาของกิ๋นตั้งหลายตั้งปวงหมู่นี้เน้อเจ้า” (ณ บัดนี้ ขออัญเชิญ ขวัญ ๓๒ ขวัญของเจ้าแม่ไม้ตะเคียนที่สิงสถิตอยู่ที่เรือแข่งโปรดมารับเอาของที่ชาว บ้านพวกเราในหมู่บ้านนี้ ได้ทำการตกแต่งเครื่องบายศรีสู่ขวัญนี้ หลังจากที่พวกเราได้ทำขุดเรือแข่งเสร็จเป็นที่เรียบร้อยแล้ว ก็ขออัญเชิญให้เจ้าแม่ไม้ตะเคียนโปรดมารับเอาสิ่งของที่นำมาถวายเทอญ)

แหล่งอ้างอิง        http://www.nanboat.com/