" หนองหาร ท้าวผาแดง นางไอ่ จังหวัดสกลนคร "

                  เรื่องท้าวผาแดงกับนางไอ่  เป็นตำนานที่ผูกพันกับสถานที่สำคัญแห่งหนึ่งในจังหวัดสกลนคร ได้แก่ ทะเลสาบหนองหาร ซึ่งเป็นหนองน้ำใหญ่สุดลูกหูลูกตา
                  ตามตำนานเล่าว่าเดิมบริเวณที่หนองหารนั้น เคยเป็นเมืองใหญ่ชื่อว่า เอกชะทีตา มีพระยาขอมองค์หนึ่งปกครองอยู่ พระยาขอมมีมเหสีนามว่านางจันทร์เทียม มีธิดาซึ่งมีรูปโฉมงดงามชื่อ นางไอ่คำ หรือบางทีก็เรียกว่า นางไอ่ เมื่อนางไอ่มีอายุได้ 15 ปี ความงามของนางเป็นที่เลื่องลือ พระยาขอมได้สร้างปราสาทให้นางอยู่ มีสนมกำนัลแวดล้อมรับใช้ใกล้ชิด  ความงามของนางไอ่เลื่องลือไปถึงกษัตริย์แห่งเมืองผาโพงมีนามว่า ท้าวผาแดง ท้าวผาแดงจึงเสด็จมายังเมืองเอกชะทีตาและหาทางพบนางไอ่โดยการตีสนิทกับพี่เลี้ยงของนางจนนางยอมเป็นแม่สื่อให้  ท้าวผาแดงได้ฝากผ้าผืนหนึ่งให้พี่เลี้ยงนำไปมอบให้นางไอ่  พี่เลี้ยงก็นำไปมอบให้พร้อมทั้งสรรเสริญท้าวผาแดงต่างๆ จนนางไอ่เกิดความพอใจท้าวผาแดง  และมอบผ้าสไบของนางไอ่ให้เป็นการตอบแทน  และในที่สุด  ด้วยความช่วยเหลือของพี่เลี้ยงคนสนิท  ท้าวผาแดงกับนางไอ่ก็ได้ลอบพบกันในปราสาทของนางไอ่นั่นเอง
ต่อมา  ท้าวผาแดงได้ลานางไอ่เพื่อกลับไปยังเมืองผาโพง โดยสัญญาว่าจะรีบกลับมาสู่ขอตามประเพณีโดยเร็ว
ทางฝ่ายพระยาขอม บิดาของนางไอ่ เห็นว่าธิดาเจริญวัยควรมีคู่ครองได้แล้ว จึงให้อำมาตย์ป่าวประกาศไปยังนครใกล้เคียงว่า ผู้ใดปรารถนาได้นางไอ่ไปเป็นคู่ ให้ทำบ้องไฟมาประกวดกัน ใครสามารถจุดบ้องไฟให้ขึ้นไปสูงที่สุดจะได้นางไอ่เป็นคู่ครอง บรรดาเจ้าครองนครต่างก็นำบ้องไฟมาประกวดกันมากมายหวังจะได้นางไอ่ไปเป็นคู่ รวมทั้งท้าวผาแดงก็นำบ้องไฟมาประกวดด้วย  ผลการประกวดบ้องไฟปรากฏว่า พระยาขอมอีกเมืองหนึ่งจุดบ้องไฟได้สูงที่สุด ส่วนท้าวผาแดงนั้นบ้องไฟระเบิดเสียก่อนที่จะยิงขึ้นฟ้า จึงพ่ายแพ้ไป  ในการประกวดบ้องไฟครั้งนั้น บุตรชายของพญานาคชื่อ สุวรรณภังคีได้แอบมาดูโดยแปลงร่างเป็นกระรอกเผือก มีแหวนศักดิ์สิทธิ์ห้อยไว้ที่คอระหว่างการแข่งขัน  นางไอ่คำเหลือบเห็นกระรอกเผือกเข้าก็คิดอยากได้แหวนที่ห้อยคอจึงทูลพระยาขอม  พระยาขอมจึงให้ทหารไล่จับกระรอกแต่กระรอกก็วิ่งหลบหลีกไม่มีใครจับได้ ทหารจึงใช้ธนูยิงไปถูกกระรอกตาย  เมื่อกระรอกเผือกตายลงปรากฏว่าร่างกายของกระรอกนั้นกลับใหญ่โตขึ้นเป็นอันมาก  ชาวเมืองเห็นกระรอกตัวใหญ่ก็พากันมาแล่เนื้อเอาไปทำอาหารกินกันทั่วทั้งเมือง  ข่าวการตายของสุวรรณภังคีรู้ถึงพญานาคผู้เป็นบิดาก็มีความโกรธแค้นยิ่งนัก จึงพาบริวารขึ้นจากเมืองบาดาลอาละวาดจนเมืองเอาชะทีตาถล่มทลายกลายเป็นทะเลสาบกว้างใหญ่ คือ ทะเลสาบหนองหาร ในปัจจุบัน ผู้คนในเมืองที่กินเนื้อกระรอกต่างล้มตายหมดสิ้น  ส่วนนางไอ่นั้นได้แหวนวิเศษของสุวรรณภังคีไว้จึงรอดชีวิตจากฤทธิ์พญานาค ท้าวผาแดงพานางไอ่ขึ้นมาหลังม้าหนีมุ่งหน้าไปเมืองผาโพง  ระหว่างทางแผ่นดินก็ถล่มลงเรื่อยๆ จนนางไอ่พลัดตกลงจากหลังม้า  และเสียชีวิตโดยท้าวผาแดงมาช่วยไว้ไม่ทัน  ท้าวผาแดงจึงต้องเดินทางกลับไปเมืองผาโพงตามลำพัง
ดังนั้น งานเซิ้งบั้งไฟเป็นงานสนุกสนานงานหนึ่งของภาคตะวันออกเฉียงเหนือจึงเป็นงานที่เกี่ยวเนื่องมาจากการจุดบ้องไฟเพื่อช่วงชิง นางไอ่ไปเป็นคู่ครอง และต่อมาได้มีการปฏิบัติกันเป็นประเพณีประจำปี และรักษากันไว้จนทุกวันนี้