ลักษณะภายนอกโดยทั่วไปของนกกรงหัวจุก (นกหัวจุก)

- บริเวณหัวมีขนยาวเป็นจุก ยาวรวบปลายแหลมชี้ขึ้นข้างบนหรือชี้ตรงไปข้างหน้าก็ได้
- ดวงตากลมใส
- ขนใต้ปากล่างตลอดลำตัวจนถึงหน้าท้องมีสีขาวนวล
- สีขนลำตัวด้านหลัง ปีกหาง มีสีน้ำตาลอ่อน (สีอิฐ) หรือสีดำ เป็นต้น
- มีขนหางรวม 12 ซี่ หรือน้อยกว่า (หางสีดำปลายขาว 8 ซี่ ดำตลอด 4 ซี่)
- ขนสีดำเป็นแถบกว้าง ทอดยาวลงมาจากด้านหลังของคอจนถึงหน้าอก เรียกว่า "หมึก" "สร้อยพระศอ" หรือ "สร้อยสังวาล"
- ขนสีแดงเป็นกระจุกใต้ตา เรียนกว่า "หูแดง"
- ขนสีแดงกระจุกใหญ่ปิดทับโคนหางด้านใน (บริเวณก้น) เรียกว่า "บัวแดง"

นกกรงหัวจุกตัวผู้

- ส่วนหัวและใบหน้าใหญ่ ขนคอขาวและฟูสวยงาม
- ฐานจุกใหญ่ รวมปลายแหลมชี้ขึ้นบนโค้งไปขางหน้าเล็กน้อย
- ดวงตากลมใสไม่หมอง
- นกที่เก่งแล้ว ขณะยืนร้องจะเหยียดขาจนสุดข้อเท้า ปลายหางสอดเข้าใต้ศอกที่เกาะ
- หมึกดำหรือสร้อยคำจะยาวกว่านกตัวเมีย บางตัวปลายหมึกทั้งสองข้างยาวเกือบติดกัน
- บัวแดงจะใหญ่ เต็ม สีแดงสด มองเห็นได้ชัดเจน
- ลีลากระโดดโลดเต้นสวยงาม ร้องเป็นเพลงยาวๆ มีจังหวะดี 5-7 พยางค์
- บริเวณหน้าอก หน้าท้อง มีขนอ่อนขึ้นปกคลุมอยู่ทั่วไป ในตัวเมียไม่ค่อยมี
- ถ้าจับดูจะพบขนบริเวณหัวปีกทั้งสองข้างมีสีแดงเล็กน้อย ซึ่งตัวเมียจะไม่มี

นกกรงหัวจุกตัวเมีย

- หัวเล็ก หน้าเล็ก ขนคอจะเรียบ ไม่ฟู
- ฐานจุกเล็ก ไม่เต็ม จุกรวบขึ้นข้างบน มักจะชี้ตรงหรือชี้ไปข้างหลัง
- หมึกดำไม่ชัดเจน
- บัวแดงจะเล็ก ไม่ฟู ไม่เต็มโคนหาง
- ลีลาไม่คึกคักเหมือนนกตัวผุ้ มักจะร้อง 1-3 พยางค์ (บางตัวร้อง 3-5 พยางค์ แต่พบได้น้อยมาก) ปกติจะร้อง ฟิต-เฟี่ยว วิด-เวี่ยว)

* นี่เป็นวิธีการดูนกตัวผุ้และนกตัวเมียจากลักษณะภายนอก ซึ่งเป็นความชำนาญเฉพาะบุคคล ผู้ที่เลี้ยงนกนานๆ จะเก่งในเรื่องนี้
หากคุณให้ความสนใจและหมั่นศึกษาเปรียบเทียบความแตกต่างอยู่เสมอๆ ก็สามารถแยกแยะได้เองโดยไม่ยาก
การดูลักษณะภายนอกของนกในช่วงวัยเจริญพันธุ์หรือนกหนุ่มจะทำได้ง่ายกว่าการดูนกในช่วงยังเป็นลูกนกหูดำหรือหูแดง