การสังเกตคำไทยที่มาจากภาษาบาลี        

     1.ภาษาบาลีมีสระ 8 ตัว คือ อะ อา อิ อี อุ โอ เอ โอ 

     2.ภาษาบาลีมีพยัญชนะ 33 ตัว แบ่งตามฐานที่เกิดได้ดังนี้ ก.พยัญชนะวรรคมี 25 ตัว ได้แก่
             พยัญชนะวรรค/ฐาน
             วรรคที่ 1 ฐานคอ ก ข ค ฆ ง
             วรรคที่ 2 ฐานเพดาน จ ฉ ช ฌ ญ
             วรรคที่ 3 ฐานปุ่มเหงือก ฎ ฐ ฑ ฒ ณ
             วรรคที่ 4 ฐานฟัน ต ถ ท ธ น
             วรรคที่ 5 ฐานริมฝีปาก ป ผ พ ภ ม ข.เศษวรรคมี 8 ตัว ย ร ล ว ส ห ฬํ °    

     3.ภาษาบาลีไม่มี ศ ษ 4.คำทุกคำในภาษาบาลีจะต้องมีตัวสะกดและตัวตาม เช่น วัฑฒนา ฑ เป็นตัวสะกด ฒ เป็นตัวตาม ตัวสะกดและตัวตามในภาษาบาลีจะเป็นไปตามกฎดังนี้
          ก.พยัญชนะวรรคที่เป็นตัวสะกดได้ คือ ตัวที่ 1 3 5
          ข.ในวรรคเดียวกันถ้าพยัญชนะตัวที่ 1 สะกด ตัวที่ 1 2 ตามได้
          ค.ในวรรคเดียวกันถ้าพยัญชนะตัวที่ 3 สะกด ตัวที่ 3 4 ตามได้
          ง.ในวรรคเดียวกันถ้าพยัญชนะตัวที่ 5 สะกด พยัญชนะทุกตัวในวรรคเดียวกันตามได้         

     ตัวอย่าง ตัวที่ 1 สะกด ตัวที่ 1 ตาม เช่น สักกะ
                ตัวที่ 1 สะกด ตัวที่ 2 ตาม เช่น ทุกข์
                ตัวที่ 3 สะกด ตัวที่ 3 ตาม เช่น อัคคี
                ตัวที่ 3 สะกด ตัวที่ 4 ตาม เช่น พยัคฆ์
                ตัวที่ 5 สะกด ตามได้ทุกตัว เช่น องก์ สังข์ สงฆ์ สัญญา

ข้อสังเกต คำบาลีบางคำมีตัวสะกดไม่มีตัวตาม เพราะเดิมมีตัวสะกด เมื่อนำมาใช้ในภาษาไทย
               เราตัดตัวสะกดออก เช่น   จิต     มาจาก   จิตต
                 กิต     มาจาก   กิจจ
                 เขต    มาจาก   เขตต
                 รัฐ      มาจาก   รัฏฐ
                 วัฒน   มาจาก   วัฑฒน
                 วุฒิ     มาจาก   วุฑฒิ
     5.คำภาษาบาลีไม่นิยมคำควบกล้ำ เช่น ปฐม  (สันสกฤตใช้ ประถม) ,อินท์ (สันสกฤตใช้ อินทร์)

     6.คำบางคำที่ภาษาบาลีใช้ ฬ ภาษาสันสกฤตใช้ ฑ เช่น บาลี ครุฬ  กีฬา  จุฬา
                                                                           สันสกฤต  ครุฑ  กรีฑา  จุฑา
 
คำสันสกฤต มีลักษณะดังนี้    

    1.ภาษาสันสกฤตมีสระ 14 ตัว คือ อะ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ไอ เอา ฤ ฤา ฦ ฦา   

    2.ภาษาสันสกฤตมีพยัญชนะ 35 ตัว (เพิ่ม ศ ษ จากภาษาบาลี)   

    3.ภาษาสันสกฤตมีตัวสะกดตัวตาม แต่ไม่มีกฎเหมือนภาษาบาลี เช่น  บาลีใช้ สัจจ  (ตัวที่ 1 สะกด ตัวที่ 1 ตาม)    สันสกฤตใช้ สัตย (พยัณชนะวรรคสะกด เศษวรรคตาม)   

    4.คำในภาษาสันสกฤตนิยมคำควบกล้ำ เช่น พัสตร์ จันทร์   

    5.คำบางคำในภาษาบาลีใช้ ฬ ภาษาสันสกฤตใช้ ฑ   

    6.คำว่า "เคราะห์" มีในภาษาสันสกฤตเท่านั้น   

    7.ภาษาสันสกฤตมีตัว รฺ (ร เรผะ) ซึ่งไทยนำมาใช้เป็น รร ฉะนั้นคำที่มี รร ส่วนหนึ่งในภาษาไทย จึงมาจากภาษาสันสกฤต

  เปรียบเทียบภาษาสันสกฤตและภาษาบาลี  

       ภาษาบาลี  ภาษาสันสกฤต
   1. มีสระ 8 ตัว  มีสระ 14 ตัว (เพิ่ม ไอ เอา ฤ ฤา ฦ ฦา)
   2. มีพยัญชนะ 33 ตัว มีพยัญชนะ 35 ตัว (เพิ่ม ศ ษ)
   3. มีตัวสะกดตัวตามตามกฎ 3.มีตัวสะกดตัวตามไม่ตามกฎ
   4. ไม่นิยมตัวควบกล้ำ 4.นิยมตัวควบกล้ำ
   5. ใช้ ฬ, ฑ 
   6. มีคำว่า "เคราะห์"
   7. มี รฺ (ร เรผะ) ซึ่งเปลี่ยนเป็น รร ในภาษาไทย  
   ข้อสังเกต  คำบางคำใช้ ศ ษ แต่เป็นคำไทยแท้ เช่น ศอ ศอก ศึก เศิก ดาษ ดาษดา ฯลฯ
        ตัวอย่างคำภาษาบาลี กิจ ทัณฑ์ ยาน มัชฌิม พิมพ์ ขัณฑ์ ขันธ์ ขัตติยา บุญ นิพพาน วิชา วุฒิ สามัญ อัคคี สัญญาณ  มัจฉา มเหสี อุตุ อักขร อัชฌาศัย ขณะ ปัจจุบัน อิตถี อัตถุ อัจฉรา ภริยา อิทธิ ปกติ วิตถาร  ปัญญา กัญญา กัป 
       ตัวอย่างภาษาสันสกฤต กษัตริย์ อัศวะ ขรรค์ คฤหัสถ์ บริบูรณ์ อธิษฐาน สวรรค์ ศึกษา วิทยุ นิตย์ ทฤษฎี ปราโมทย์ ไอศวรรย์ จักร อาศัย ปราศรัย วิเศษ มรรค มัธยม สถาปนา ปรัชญา อมฤต สถาน จักษุ รัศมี ภรรยา บุษบา กัลป์ ราษฎร บุญย ศรี