เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดอยผาช้าง

จังหวัดพะเยา

....................................................

ประวัติความเป็นมา

จัดตั้งเป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโดยพระราชกฤษฎีกากำหนดบริเวณที่ดินป่าดอยผาช้างในท้องที่จังหวัดพะเยาและน่าน เนื้อที่ประมาณ 576.75 กม.2 หรือ 360,468 ไร่ ให้เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเมื่อพ.ศ. 2523 ต่อมาได้มีการเพิกถอนพื้นที่บริเวณบ้านปางพริก ตำบล ผาช้างน้อย อำเภอปง เพื่อจัดสร้างโรงเรียนตำรวจตระเวนชายแดนเบตตี้ดูเมน และบริเวณลุ่มน้ำสาว ตำบลควร อำเภอปง จัดเป็นที่อยู่อาศัยและที่ทำกินของราษฎรชาวเขาเผ่าม้ง ซึ่งเป็นผู้ร่วมพัฒนาชาติไทย และกำหนดพื้นที่ที่เหลืออยู่ 571 กม.2 หรือ 356,926 ไร่ ให้เป็นเขตรักษาพันธุ์ สัตว์ป่า โดยพระราชกฤษฎีกา เมื่อ พ.ศ. 2531 ครอบคลุมพื้นที่ในท้องที่ตำบลผาช้างน้อย ตำบลงิม ตำบลออย ตำบลควร อำเภอปง ตำบลสระ อำเภอเชียงม่วน จังหวัดพะเยา และตำบลถืมตอง อำเภอเมืองน่าน ตำบลบ้านพี้ กิ่งอำเภอบ้านหลวง อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน และพื้นที่ บางส่วน เช่น บริเวณลุ่มน้ำสาว และดอยผาจิ เคยเป็นฐานที่มั่นสำคัญของ ผกค. ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2511 และทางราชการได้เข้าทำการกวาดล้างและสามารถยึดฐานที่มั่นต่างๆ ได้ทั้งหมด เมื่อปี พ.ศ. 2525

ลักษณะภูมิประเทศ

พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นเทือกเขาสลับซับซ้อน สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 400-1,600 เมตร มียอดเขาสูงหลายแห่ง เช่น ดอยผาวัว ดอยผาช้าง ดอยผาจิ ดอยกาด ดอยสวนยาหลวง และดอย ขุนแม่สละ พื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดอยผาช้าง เป็นต้นกำเนิดของลำห้วยสำคัญ ต่าง ๆ ซึ่งไหล รวมกันเป็นแม่น้ำยม เช่น น้ำปุก น้ำคาง น้ำสาว น้ำงิม และน้ำปี้ เป็นต้น

ลักษณะภูมิอากาศ

อุณหภูมิเฉลี่ยตลอดปีประมาณ 24 องศาเซนติเกรด โดยทั่วไปอากาศหนาวเย็นในตอนดึกและตอนเช้า และเย็นสบายในเวลากลางวัน มีฝนตกตั้งแต่เดือนพฤษภาคม-เดือนพฤศจิกายน และฝนจะตกชุกระหว่างเดือนสิงหาคมถึงเดือนตุลาคม มีหมอกลงหนาแน่นในช่วงเดือนสิงหาคม-เดือนธันวาคม อากาศชุ่มชื้นเกือบตลอดปี และในฤดูหนาวอากาศหนาวเย็นมาก

ชนิดป่าและพรรณไม้

ป่าดอยผาช้าง ประกอบด้วยป่าหลายชนิด คือ ป่าดิบ มีในบริเวณลำน้ำสาว น้ำปุก และบริเวณต้นกำเนิดลำน้ำปี้ พรรณไม้ที่ขึ้นอยู่ได้แก่ ไม้ยาง ไม้ตะเคียน กระท้อนป่า มะม่วงป่า แดงน้ำ ยมหอม จำปาป่า ตะแบก เป็นต้น ไม้พื้นล่างได้แก่ ไม้ตระกูลปาล์ม ไม้ไผ่ หวาย และเฟิร์น เป็นต้น พื้นที่ที่เป็นป่าดิบเขาจะขึ้นอยู่ในระดับความสูง 1,000 เมตรขึ้นไป มีไม้จำพวกตระกูลก่อ จำปีป่า ไม้พื้นล่างได้แก่ เฟิร์น กล้วยไม้ดิน เป็นต้น ป่าเบญจพรรณมีอยู่บริเวณน้ำปุก น้ำคาง น้ำสละ น้ำแม่สะนาม และกระจายอยู่ทั่วไป ไม้ที่ขึ้นอยู่ได้แก่ ไม้สัก มะค่าโมง ตะเคียน ประดู่ แดง สมอไทย เป็นต้น ไม้พื้นล่าง ได้แก่ ไม้ไผ่ต่าง ๆ ส่วนป่าเต็งรังพบในบริเวณน้ำแม่สต๊อด และป่าในพื้นที่ตำบลงิมและตำบลออย ไม้ที่ขึ้นอยู่ได้แก่ ไม้เต็ง รัง พลวงตึง รกฟ้า สมอไทย เป็นต้น ไม้พื้นล่างได้แก่ หญ้าเพ็ก ปรง สำหรับพื้นที่ที่เป็นทุ่งหญ้าส่วนใหญ่มีหญ้าคาขึ้นหนาแน่น เกิดจากการทำไร่และทิ้งให้รกร้างเป็นป่าที่ทำให้เกิดไฟป่าลุกลามทุกปี

สัตว์ป่า

มีสัตว์ป่าประเภทสัตว์ป่าสงวนที่พบเห็นอยู่ทั่วไป คือ เลียงผา สำหรับสัตว์ขนาดใหญ่จะมีอยู่ไม่มากนัก ได้แก่ ช้าง ซึ่งเคยมีผู้พบเห็นอยู่ 4 เชือก ในบริเวณพื้นที่ตอนล่างของเขตฯ ในท้องที่กิ่งอำเภอบ้านหลวง และกระทิง มีผู้พบเห็นบริเวณป่าสวนยาหลวง นอกจากนั้น ได้แก่ เก้ง กวาง อีเห็น ลิง ค่าง ชะนี หมี หมูป่า เม่น ฯลฯ จำพวกนก ได้แก่ นกเงือก นกกระทา เหยี่ยวต่าง ๆ นกขุนทอง นกแก้ว นกเขาชนิดต่าง ๆ นกกางเขน นกกาเหว่า นกกระรางชนิดต่าง ๆ ไก่ฟ้า นกขมิ้น นกกะปูด นกหัวขวาน ฯลฯ นกบางชนิดที่ถูกล่าอยู่เสมอมีปริมาณเหลืออยู่น้อยได้แก่ นกขุนทอง นกแก้ว นกกระทา ไก่ฟ้า และยังพบเห็นนกยูงอยู่บ้างบริเวณลำน้ำสาวและบริเวณ ใกล้เคียง

จุดเด่นที่น่าสนใจ

ดอยผาช้างและผาวัว เป็นยอดเขาที่สูงเด่นมองดูคล้ายส่วนบนของช้างและวัว ในอดีตบริเวณนี้เคยเป็นฐานที่มั่นของ ผกค. มีถ้ำที่เชิงดอยผาวัวที่ ผกค. เคยใช้เป็นคลังแสง

บริเวณดอยผาจิและห้วยน้ำสาว เช่นเดียวกับบริเวณผาวัวและผาช้าง คือ เป็นที่ตั้งฐานที่มั่นของ ผกค. มาก่อน และเป็นแหล่งที่มีสัตว์ป่าอาศัยอยู่มากบริเวณหนึ่ง

บ้านสันติสุข เป็นหมู่บ้านที่กองทัพภาคที่ 3 จัดเป็นที่ทำกินของผู้ร่วมพัฒนาชาติไทย ซึ่งเป็นชาวเขาเผ่าม้ง ตั้งอยู่บริเวณร่องน้ำสาว ท้องที่ตำบลควร อำเภอปง มีเส้นทางเชื่อมโยงจากบ้านผาตั้ง ผ่านบริเวณที่ทำการเขตฯ เข้าสู่หมู่บ้านดังกล่าว และเส้นทางดังกล่าวยังตัดไปถึงบ้านสบขุ่น อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน

บริเวณลำน้ำคาง เป็นบริเวณที่มีสัตว์ป่าอาศัยอยู่ชุกชุม และสภาพป่ายังอยู่ในสภาพที่สมบูรณ์

น้ำตกผาจิ น้ำตกห้วยปาด และน้ำตกห้วยไฟ เป็นน้ำตกขนาดเล็กและมีความชันมาก ทางเข้าสู่น้ำตกโดยเส้นทางลำลองที่แยกจากเส้นทางสายบ้านสันติสุข-บ้านพี้เหนือ

การเดินทาง

ที่ทำการเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดอยผาช้าง ตั้งอยู่บริเวณดอยผาลม ท้องที่ตำบลควร อำเภอปง จังหวัดพะเยา การเดินทางเข้าสู่ที่ทำการเขตฯ เริ่มต้นจากเมืองพะเยาไปตามทางหลวงหมายเลข 1021 จากสี่แยกแม่ต๋ำ ผ่านอำเภอดอกคำใต้ ถึงอำเภอจุน แล้วตรงไปตามทางหลวงหมายเลข 1091 จนถึงอำเภอผง การเดินทางในช่วงนี้ มีรถประจำทาง จากนั้นเดินทางจากอำเภอปง ตามทางหลวงหมายเลข 1188 ถึงบ้านนาอ้อม ตำบลควร อำเภอปง แล้วเข้าสู่ทางหลวงหมายเลข 1228 ผ่านบ้านสบขาม บ้านผาตั้ง ถึงบ้านขุนกำลัง ซึ่งเป็นหมู่บ้านชาวเขาเผ่าม้ง ช่วงนี้อาจมีรถยนต์โดยสารขนาดเล็กในบางเวลา จากบ้านขุนกำลังไปตามเส้นทางบ้านผาตั้ง-บ้านสันติสุข ถึงที่ทำการเขตฯ ในช่วงนี้เป็นระยะทางประมาณ 8 กิโลเมตร ซึ่งหากไม่มีรถยนต์ของหน่วยงานหรือรถยนต์ของชาวเขาบ้านสันติสุขผ่านขึ้นไปจะต้องจ้างเหมารถยนต์ที่หมู่บ้านสบขาม หรือบ้านผาตั้ง รวมระยะทางทั้งหมดจากอำเภอเมืองพะเยา ประมาณ 105 กิโลเมตร

สิ่งอำนวยความสะดวก

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดอยผาช้าง ไม่มีบ้านพักสำหรับผู้ที่จะไปพักเป็นคณะใหญ่ เนื่องจากมีเพียงบ้านพักข้าราชการ ซึ่งอาจพอรับรองผู้เข้าพักได้ไม่มากกว่า 10 คน ก็จะพักได้โดยสะดวก หากจะเข้าไปพักเป็นจำนวนมาก จะต้องเตรียมเต็นท์ที่พัก และเครื่องนอนมาให้พร้อม

การติดต่อ

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดอยผาช้าง อำเภอปง จังหวัดพะเยา 56140

อ้างอิง

http://www.seub.ksc.net/datacenter/protectedarea/ws-24.html