ฉันทลักษณ์

ฉันท์ลักษณ์ คือลักษณะถ้อยคำที่กวีได้ร้อยกรองขึ้นให้เกิดความไพเราะซาบซึ้ง โดยจะกำหนดคณะ ครุลหุ และสัมผัสไว้เป็นมาตราฐาน ฉันท์นี้ไทยได้รับการถ่ายแบบมาจากอินเดีย ของเดิมแต่งเป็นภาษาบาลี หรือ สันสกฤต โดยเฉพาะในภาษาบาลีเขามีตำราที่กล่าวถึงวิธีแต่งฉันท์ไว้เป็นแบบฉบับ เรียกชื่อว่า " คัมภีร์วุตโตทัย " แล้วต่อมาไทยเราได้จำลองแบบมาแต่งเป็นภาษาไทยโดยเพิ่มเติมบังคับและสัมผัสขึ้น เพื่อให้เกิดความไพเราะตามแบบฉบับนิยมของไทย ซึ่งในภาษาเดิมเขาไม่มี
ฉันท์ในภาษาบาลีแบ่งออกเป็น ๒ ชนิด คือ ฉันท์วรรณพฤติ กับ ฉันท์มาตราพฤติ ฉันท์ใดกำหนดด้วยตัวอักษร คือวางคณะและกำหนดเสียงหนักเสียงเบา ที่เรียกว่า ครุและลหุ เป็นสำคัญ ฉันท์นั้นเรียกว่าเป็น " ฉันท์วรรณพฤติ " หากฉันท์ใดกำหนดด้วยมาตราคือวางจังหวะเสียงสั้นยาวของมาตราเสียงเป็นสำคัญ นับคำลหุ เป็น ๑ มาตรา คำครุ เป็น ๒ มาตรา ไมกำหนดตัวอักษรเหมือนอย่างในวรรณพฤติ ฉันท์นั้นจะเรียกว่า " ฉันท์มาตราพฤติ "
ฉันท์มีชื่อต่าง ๆ ตามที่ปรากฎในคัมภีร์วุตโตทัยมีถึง ๑๐๘ ฉันท์ แต่ไทยเราดัดแปลงเอามาใช้ไม่หมด เลือเอามาแต่ที่เห็นว่าไพเราะ มีทำนองการอ่านที่สละสลวยเหมาะแก่การบรรจุคำในภาษาไทยได้ดีเท่านั้น
ฉันท์ที่นิยมแต่งกันมากในภาษาไทยจะเป็นวรรณพฤติเป็นพื้น ที่เป็นมาตราพฤติไม่ใคร่จะนิยมใช้นำมาแต่ง เพราะจังหวะและทำนองที่ใช้อ่านในภาษาไทยไม่สู้จะไพเราะเหมือนวรรณพฤติ แม้ฉันท์วรรณพฤติที่ท่านแปลงมาเป็นภาษาไทยแล้ว ก็ไม่นิยมที่จะนำมาทั้งหมดเพื่อแต่งเป็นฉันท์ไทย เท่าที่สังเกตุดูในคำฉันท์เก่า ๆ มักจะนิยมแต่งกันอยู่เพียง ๖ ฉันท์เท่านั้น