เส้นประสาทออกจากสมองเรียกว่า เส้นประสาทสมอง(Cranial  nerve)

ในปลาและสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำมีจำนวน  10  คู่  ส่วนในพวกสัตว์เลื้อยคลาน  สัตว์ปีกและสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม  มีจำนวน  12  คู่  สำหรับคนเรามี  12  คู่  ดังนี้

เส้นประสาทสมองคู่ที่  1  เส้นประสาทออลแฟกทอรี(olfactory  nerve)  รับความรู้สึกเกี่ยวกับกลิ่นจากเยื่อจมูกเข้าสู่ออลแฟกเทอรีบัลบ์(olfactory  bulb)  แล้วเข้าสู่ออลแฟเทอรีโลบ(olfactory  lobe)  ของสมองส่วนซีรีบรัมอีกทีหนึ่ง

เส้นประสาทสมองคู่ที่  2  เส้นประสาทออพติก(optic  nerve)  รับความรู้สึกเกี่ยวกับการมองเห็นจากเรตินาของลูกตาเข้าสู่ออพติกโลบ(optic lobe)  แล้วส่งไปยังออกซิพิทัลโลบ(occipital  lobe)  ของซีรีบรัมอีกทีหนึ่ง

เส้นประสาทสมองคู่ที่  3  เส้นประสาทออคิวโลมอเตอร์(oculomotor nerve)  เป็นเส้นประสาทสั่งการจากสมองส่วนกลางไปยังกล้ามเนื้อลูกตา  4  มัด  ทำให้ลูกตาเคลื่อนไหวกลอกตาไปมาได้ และยังไปเลี้ยงกล้ามเนื้อที่ทำให้ลืมตา  ทำให้ม่านตาหรี่หรือขยายและไปยังกล้ามเนื้อปรับเลนส์ตาอีกด้วย

เส้นประสาทสมองคู่ที่  4  เส้นประสาททรอเคลีย(trochlea  nerve)  เป็นเส้นประสาทสั่งการไปยังกล้ามเนื้อลูกตาทำให้ลูกตามองลงและมองไปทางหางตา

เส้นประสาทสมองคู่ที่  5  เส้นประสาทไตรเจอมินัล(trigerminal  nerve)  แบ่งออกเป็น  3  แขนง  ทำหน้าที่รับความรู้สึกจากใบหน้า  ลิ้นฟัน  ปากเหงือก  กลับเข้าสู่สมองส่วนพาเรียทัลโลบ  ทำหน้าที่สั่งการไปควบคุมกล้ามเนื้อที่เกี่ยวกับการเคี้ยวอาหาร

เส้นประสาทสมองคู่ที่  6  เส้นประสทแอบดิวเซนส์(abducens  nerve)  เป็นเส้นประสาทสั่งการออกจากพอนส์ไปยังกล้ามเนื้อลูกตาทำให้เกิดการชำเลือง

เส้นประสาทสมองคู่ที่  7  เส้นประสาทเฟเชียล(facial  nerve)  เป็นเส้นประสาทที่สั่งการไปยังกล้ามเนื้อหน้าทำให้เกิดสีหน้าต่างๆกัน  และยังเป็นเส้นประสาทรับความรู้สึกรับรสจากปลายลิ้นเข้าสู่ซีรีบรัมส่วนพาเรียทัลโลบด้วย

เส้นประสาทสมองคู่ที่  8  เส้นประสาทออดิทอรี(auditoty  nerve)  เส้นประสาทรับความรู้สึกแยกเป็น  2  แขนง  แขนงหนึ่งจากคอเคลียของหูทำหน้าที่เกี่ยวกับการได้ยินเข้าสู่ซีรีบรัมส่วนเทมพอรัลโลบอีกแขนงหนึ่งนำความรู้สึกเกี่ยวกับการทรงตัวจากเซมิเซอร์คิวลาร์แคแนล  เข้าสู่ซีรีบรัม

เส้นประสาทสมองคู่ที่  9   เส้นประสาทกลอสโซฟารินเจียล(glossopharyngeal  nerve)  เป็นประสาทรับความรู้สึกจากช่องคอ  เช่น  ร้อน เย็น  และรับรสจากโคนลิ้นเข้าสู่ซีรีบรัม  ส่วนพาเรียทัลโลบและนำกระแสประสาทสั่งการจากสมองไปยังกล้ามเนื้อบริเวณคอหอยที่เกี่ยวกับการกลืน  และต่อมน้ำลายให้หูให้หลั่งน้ำลาย

เส้นประสาทสมองคู่ที่  10  เส้นประสาทเวกัส(vegus  nerve)  เป็นเส้นประสาทรับความรู้สึกจากลำคอ  กล่องเสียง  ช่องอก  ช่องท้อง  ส่วนเล้นประสาทสั่งการจะออกจากเมดัลลาออบลองกาตา  ไปยังกล้ามเนื้อลำคอ  กล่องเสียง  อวัยวะภายในช่องปาก  และช่องท้อง

เส้นประสาทสมองคู่ที่  11  เส้นประสาทแอกเซสซอรี(accessory  nerve)  เป็นเส้นประสาทสั่งการจากเมดัลลาออบลองกาตาและไขสันหลังไปยังกล้ามเนื้อคอ  ช่วยในการเอียงคอและยกไหล่

เส้นประสาทสมองคู่ที่  12  เส้นประสาทไฮโพกลอสวัล(hypoglossal  nerve)  เป็นเส้นประสาทสั่งการไปยังกล้ามเนื้อลิ้นทำให้เกิดการเคลื่อนไหวของลิ้น

http://blufiles.storage.live.com/y1p6lhT_E1zpZ6lxV9r5KgBe3wK7gCHEO73UEYcGY6iZT8FHoy1oaN-IoVrX0l7lUyqSihNR1WSZXQ

เส้นประสาทสมองทั้ง  12  คู่  แบ่งออกเป็น  3  กลุ่ม  คือ

1.กลุ่มเส้นประสาทรับความรู้สึกอย่างเดียว  เรียกว่าเส้นประสาทรับความรู้สึก(sensory  nerve)  ประสาทกลุ่มนี้มีตัวเซลล์ประสาทอยู่ในปมประสาทในสมองได้แก่  คู่ที่  1,2,8

2.กลุ่มเส้นประสาทสั่งการอย่างเดียว  โดยสั่งการจากสมองไปยังอวัยวะตอบสนอง  เรียกว่า  เส้นประสาทสั่งการหรือนำคำสั่ง(motor  nerve)  ประสาทกลุ่มนี้มีตัวเซลล์ประสาทอยู่ที่เปลือกสมองหรือซีรีบัลคอร์เทกซ์(cerebul  cortex)  ไดเก่  คู่ที่3,4,6,11,12

3.กลุ่มเส้นประสาทที่ทำหน้าที่ทั้งรับความรู้สึกและสั่งการ  เรียกว่าเส้นประสาทประสม9mixed  nerve)  ได้แก่คู่ที่  5,7,9,10