การเมืองการปกครอง สมัยสุโขทัย แบ่งเป็น 3 ลักษณะ คือ 1. การปกครองแบบพ่อปกครองลูก เป็นลักษณะเด่นอขงการปกครอง

นเองในสมัยสุโขทัย การปกครองลักษณะนี้ พระมหากษัตริย์เปรียบเหมือนพ่อของประชาชน และปลูกฝังความรู้สึกผูกพันระหว่างญาติมิตร การปกครองเช่นนี้เด่นชัดมากในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช

2. การปกครองแบบธรรมราชาหรือธรรมาธิปไตย ลักษณะการปกครองทรงยึดหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา และต้องเผยแพร่ธรรมะ สู่ประชาชนด้วย การปกครองแบบธรรมราชานั้นเจริญรุ่งเรืองมากในสมัยพระมหาธรรมราชาที่ 1 พระองค์ทรงออกบวชและศึกษาหลักธรรมอย่างแตกฉาน นอกจากนี้ยังทรงพระราชนิพนธ์หนังสือเตภูมิกถา (ไตรภูมิพระร่วง) ไว้ให้ประชาชนศึกษาอีกด้วย

3. ทรงปกครองโดยยึดหลักสิทธิเสรีภาพ เป็นการปกครองที่พระมหากษัตริย์ไม่ได้ทรงใช้อำนาจอย่างเด็ดขาด แต่ให้มีสิทธิเสรีภาพในการประกอบอาชีพด้านต่าง ๆ ตามความถนัดเป็นต้น

 การปกครองของอาณาจักรสุโขทัย แบ่งการปกครองออกเป็น

1. เมืองหลวง หรือราชธานี เป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์ พระราชวังและวัดจำนวนมาก ตั่งอยู่ในและนอกกำแพงเมือง ราชธานีเป็นศูนย์กลางทางการปกครอง การศาสนา วัฒนธรรม ศิลปะและขนบประเพณี พระมหากษัตริย์ทางเป็นผู้ปกครองเอง

2. เมืองลูกหลวง เป็นเมืองหน้าด่าน ตั้งอยู่รอบราชธานีห่างจากเมืองหลวงมีระยะทางเดินเท้าประมาณ 2 วัน ได้แก่ เมืองศรีสัชนาลัย เมืองสองแคว เมืองสระหลวง เมืองชากังราว  เมืองลูกหลวงเป็นเมืองที่เจ้านายเชื้อพระวงส์ได้รับแการแต่งตั้งจากพระมหากษัตริย์เป็นผู้ปกครอง

                          แผนภูมิแสดงเมืองลูกหลวงของอาณาจักรสุโขทัยสมัยพ่อขุนรา มคำแหงมหาราช

                                           ศรีสัชนาลัย

                ซากังราว                สุโขทัย                   สองแคว

                                        สระหลวง

3. เมืองพระยามหานคร  คือเมืองที่อยู่ห่างจากเมืองหลวงและเมืองหน้าด่านออกไป เจ้าเมืองอาจเป็นเชื้อสายของเจ้าเมืองเดิม หรืออาจได้รับการแต่งตั้งจากราชธานี และมีอำนาจในการปกครองตัวเอง แต่ต้องขึ้นตรงต่อราชธานี เช่น นครสวรรค์ เชียงทอง บางพาน

4. เมืองประเทศราช  เป็นเมืองที่มิได้รวมเข้ากับอาณาจักรสุโขทัย แต่ยอมอ่อนน้องต่อราชธานีเพื่อความปลอดภัยของตนเอง เมืองเหล่านี้อาจอยู่ติดกับเมืองชายแดนของอาณาจักรสุโขทัย เช่น เมืองหลวงพระบาง เมาะตะมะ เป็นต้น