โพรโทพลาซึม (Protoplasm)

          เป็นส่วนของเซลล์ที่อยู่ภายในเยื่อหุ้มเซลล์ทั้งหมด ทำหน้าที่เกี่ยวข้องกับการเจริญ และการดำรงชีวิตของเซลล์  โพระโทพลาซึมของเซลล์ต่างๆ จะประกอบด้วยธาตุที่คล้ายคลึงกันกัน 4 ธาตุหลัก คือ คาร์บอน ไฮโดรเจน ออกซิเจน และแนโตรเจน  ซ่งรวมกันถึงร้อยละ 90 ส่วนธาตุที่มีน้อย คือ ทองแดง สังกะสี อะลูมิเนียม โคบอลท์ แมงกานีส โมลิบดินัม และโบรอน  ธาตุต่างๆ เหล่านี้ จะรวมตัวกันเป็นสารประกอบต่างๆ  มีการจัดระบบการทำงานอย่างซับซ้อน ทำให้เกิดกระบวนการต่างๆ ทางเมแมบอลิซึม (metabolism)  ที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตของเซลล์และของชีวิต โพรโทลาซึม ประกอบด้วย  2 ส่วนด้วยกัน คือ

         ไซโทพลาซึม  (Cytoplasm)

         นิวเคลียส  (Nucleus)

         ไซโทพลาซึม  (Cytoplasm)  เป็นส่วนของโพรโทพลาซึมที่อยู่นอกนิวเคลียส โดยทั่วไปจะแบ่งเป็น 2 ชั้น คือ

          1) เอกโทพลาซึม (ectoplasm) เป็นส่วนของไซโทพลาซึมที่อยู่ด้านนอกติดกับเยื่อหุ้มเซลล์ มีลักษณะใสบาง เพราะมีส่วนประกอบต่างๆ ของเซลล์อยู่น้อย ในพวกยูกลีนาชั้นนี้จะหนาและเหนียว เรียกว่า เยื่อเพลลิเคิล (pellicle)  ทำให้เซลล์ของยูกลีนาคงรูปอยู่ได้

          2) เอนโดพลาซึม  (endoplasm)  เป็นชั้นของไซโทพลาซึมที่อยู่ด้านในใกล้นิวเคลียส ชั้นนี้จึงมีลักษณะที่เข้มข้นกว่าเนื่องจากมี ออร์แกนเนลล์ (organelle) และอนุภาคต่างๆ ของสารอยู่มาก จึงเป็นบริเวณที่เกิดปฏิกิริยาเคมีต่างๆ ของเซลล์มากด้วย

          ไซโทซอล (cytosol) เป็นส่วนของไซโทพลาซึมที่มีลักษณะเป็นกึ่งเหลวกึ่งแข็ง และมีอยู่ประมาณร้อยละ 50-60 ของปริมาตรเซลล์ทั้งหมด และมักมีปริมาตรเป็น 3 เท่าของปริมาตรนิวเคลียส การไหลของไซโทพลาซึมไปรอบๆ  เซลล์ เรียกว่า ไซโคลซีส (cyclosis) ซึ่งเกิดจากการหดและคลายตัวของไมโครฟิลาเมนท์ บริเวณด้านในของไซโทซอลหรือเอนโดพลาซึม

 

          ไซโทพลาซึม นอกจากจะแบ่งออกเป็น 2 ส่วนแล้วยังมีส่วนประกอบที่สำคัญเป็น 2 ส่วน คือ

            ออร์แกเนลล์ (organelles) เป็นส่วนที่มีชีวิต  ทำหน้าที่คล้ายๆ กับเป็นอวัยวะของเซลล์ ดังนี้

           1. ร่างแหเอนโดพลาซึมหรือเอนโดพลาสมิก เรติคูลัม (endoplasmic reticulum : ER) เป็นออร์แกเนลล์ ที่มีเยื่อหุ้ม 2 ชั้น มีความหนาน้อยกว่าเยื่อหุ้มเซลล์ มีลักษณะ เป็นท่อขดพับไปมาเป็นออร์แกเนลล์ที่เกี่ยวข้องกับการสังเคราะห์โปรตีนซึ่งไรโบโซมจะเกาะทางด้านไซโตซอลของเยื่อหุ้มโปรตีนถูกสังเคราะห์ข้ามเยื่อหุ้มของเอนโดพลาสมิก เรติคูลัม นอกจากจะเป็นที่ให้ไรโบโซมเกาะอยู่แล้วยังทำหน้าที่สังเคราะห์สาร และ phospholipids เป็นสารที่จำเป็นของทุกๆ เยื่อหุ้มเอนโดพลาสมิกเรติคูลัมยังทำหน้าที่ขนถ่ายเอนไซม์ และโปรตีน เรียกว่า การหลั่งสารหรือกระบวนการขับสารออกนอกเซลล์ (secetion) ประกอบด้วยโครงสร้างระบบท่อที่มีการเชื่อมประสานกันทั้งเซลล์ส่วนของท่อยังติดต่อกับเยื่อหุ้มเซลล์เยื่อหุ้มนิวเคลียส และกอลจิบอดีด้วยภายในท่อมีของเหลวซึ่ง เรียกว่า ไฮยาโลพลาซึม (hyaloplasm) 

         Rough endoplasmic reticulum : RER ทำหน้าที่ผลิตและสังเคราะห์โปรตีนของไรโบโซมที่เกาะอยู่ที่ผิวด้านนอก   โดยมีกอลจิบอดี (golgi body) เป็นตัวสะสมหรือทำให้มีขนาดพอเหมาะที่ส่งออกนอกเซลล์ลำเลียงสารซึ่งได้แก่ โปรตีนที่สร้างได้ และสารอื่นๆ เช่น ลิพิดชนิดต่างๆ ในเซลล์ที่เกิดใหม่พบว่ามี RER มากกว่า SER แต่เมื่เซลล์มีอายุมากขึ้น พบว่า SER มากกว่า RER เชื่อกันว่า RER จะเปลี่ยนเป็น SER เมื่อเซลล์มีอายุมากขึ้น

RER และ SER

Smooth endoplasmic reticulum : SER  เป็นชนิดที่ไม่มีไรโบโซมเกาะ  ทำหน้าท่ผลิตและลำเลียงไขมันและสเตรอยด์ พบมากในเซลล์ที่มีหน้าที่กำจัดสารพิษ และสร้างสารสเตอรอยด์  เช่น ในเซลล์ที่ต่อมหมวกไต ในอัณฑะ เซลล์รังไข่ และในเซลล์ของตับ และยังทำหน้าที่คือ ลำเลียงสารต่างๆ เช่น ลิพิด โปรตีน