สถาบันหลักของสหภาพยุโรป
คณะมนตรีแห่งสหภาพยุโรป (the Council of the European Union)
• เป็นสถาบันที่มีอำนาจในการตัดสินใจหลักและทำงานด้านนิติบัญญัติร่วมกับสภายุโรป ประกอบด้วยผู้แทนจากประเทศสมาชิกที่มาประชุมเพื่อแสดงจุดยืนและประนีประนอมทางด้านผลประโยชน์ระหว่างกัน ผู้แทนเหล่านี้จะพบกันเป็นประจำทั้งในระดับคณะทำงาน เอกอัครราชทูต และรัฐมนตรี ในกรณีที่มีการตัดสินใจเกี่ยวกับแนวนโยบายสำคัญ ๆ การประชุมจะทำในระดับผู้นำประเทศเรียกว่า การประชุมคณะมนตรียุโรปหรือที่ประชุมสุดยอดยุโรป (European Council)
• หน้าที่หลักของคณะมนตรีแห่งสหภาพยุโรป มีดังนี้
1. ทำงานร่วมกับสภายุโรปในการบัญญัติกฎหมาย
2. ประสานแนวนโยบายด้านเศรษฐกิจของประเทศสมาชิก
3. บรรลุความตกลงระหว่างประเทศที่สำคัญ ๆ ระหว่างสหภาพยุโรปกับประเทศหรือ                    
องค์กรระหว่างประเทศ
4. ใช้อำนาจร่วมกับสภายุโรปในการอนุมัติงบประมาณของสหภาพยุโรป
5. พัฒนานโยบายร่วมด้านการต่างประเทศและความมั่นคง 
6. ประสานความร่วมมือระหว่างตำรวจและศาลยุติธรรมในการปราบปรามอาชญากรรม

คณะกรรมาธิการยุโรป (European Commission - EC)
• เป็นผู้รับผิดชอบงานประจำส่วนใหญ่ของสหภาพยุโรป ทั้งยังร่างข้อเสนอกฎหมายใหม่ ๆ เพื่อให้สภายุโรปและคณะมนตรีแห่งสหภาพยุโรปให้ความเห็นชอบ นอกจากนี้ ยังคอยควบคุมให้มีการปฏิบัติตามข้อตกลงต่าง ๆ อย่างเหมาะสม รวมทั้งการใช้งบประมาณของสหภาพยุโรป และคอยสอดส่องให้มีการปฏิบัติตามสนธิสัญญาและกฎหมายของสหภาพยุโรป ทั้งนี้ คณะกรรมาธิการยุโรปจะทำงานอย่างเป็นอิสระจากรัฐบาลของประเทศสมาชิก โดยมีสำนักงานอยู่ที่กรุงบรัสเซลส์ ประเทศเบลเยียม
• คณะกรรมาธิการยุโรปประกอบด้วยประธานและกรรมาธิการยุโรป รวม 25 คน โดยประธานคณะกรรมาธิการยุโรปได้รับการคัดเลือกจากรัฐบาลของประเทศสมาชิก และได้รับการอนุมัติเห็นชอบโดยสภายุโรป ส่วนกรรมาธิการยุโรปคนอื่น ๆ ได้รับการเสนอชื่อจากรัฐบาลประเทศสมาชิกหลังจากที่ได้มีการหารือกับผู้ที่จะมาเป็นประธาน ซึ่งจะต้องได้รับความเห็นชอบจากสภายุโรปเช่นกัน  คณะกรรมาธิการยุโรปมีวาระการทำงาน 5 ปี แต่สามารถถูกถอดถอนได้โดยสภายุโรป
• ตั้งแต่วันที่ 22 พฤศจิกายน 2547 ประธานคณะกรรมาธิการยุโรป คือ นาย Jose Barroso
• หน้าที่หลักของคณะกรรมาธิการยุโรป มีดังนี้
  1.มีสิทธิในการริเริ่มร่างกฎหมายและส่งผ่านร่างกฎหมายไปยังสภายุโรปและคณะมนตรีแห่งสหภาพยุโรป
  2.ในฐานะที่เป็นฝ่ายบริหารของสหภาพยุโรป โดยมีหน้าที่ในการนำกฎหมาย การจัดสรรงบประมาณ และนโยบายที่ออกโดยสภายุโรปและคณะมนตรีแห่งสหภาพยุโรปไปปฏิบัติ
  3.ทำหน้าที่ในการพิทักษ์รักษาสนธิสัญญาต่างๆ และทำงานร่วมกับศาลยุติธรรมยุโรป ในการดูแลให้กฎหมายถูกนำไปใช้อย่างเหมาะสม
  4.เป็นตัวแทนของสหภาพยุโรปในเวทีการเมืองระหว่างประเทศ และทำหน้าที่ในการเจรจาต่อรองข้อตกลงระหว่างประเทศ โดยส่วนใหญ่จะเป็นการเจรจาในเรื่องการค้าและการร่วมมือระหว่างกัน

สภายุโรป (European Parliament)
• เป็นเสียงแห่งประชาธิปไตยของประชาชนยุโรป สมาชิกสภายุโรปจำนวน 731 คน มาจากการเลือกตั้งโดยตรงทุก ๆ 5 ปี โดยสมาชิกสภายุโรปเหล่านี้มิได้แบ่งตามประเทศ แต่สังกัดอยู่กับพรรคการเมืองในระดับยุโรปที่มีแนวคิดทางการเมืองสอดคล้องกับพรรคการเมืองในระดับประเทศที่ตนสังกัดมากที่สุด นอกจากนี้ ยังมีสมาชิกสภายุโรปบางส่วนที่ไม่ได้สังกัดพรรคการเมืองใด ทั้งนี้ ประธานสภายุโรปคนปัจจุบันคือ นาย Hans Gert Pottering (เยอรมนี)

• สภายุโรปมีคณะกรรมาธิการสภาดูแลเฉพาะเรื่องต่าง ๆ เช่น กิจการระหว่างประเทศ งบประมาณ สิ่งแวดล้อม และอื่น ๆ
• หน้าที่หลักของสภายุโรป มีดังนี้
1. ตรวจสอบและบัญญัติกฎหมายของสหภาพยุโรป โดยส่วนใหญ่จะใช้อำนาจร่วมกับคณะมนตรีแห่งสหภาพยุโรป
2. อนุมัติงบประมาณของสหภาพยุโรป
3. ตรวจสอบการทำงานของสถาบันต่าง ๆ ในสหภาพยุโรปตามหลักประชาธิปไตย รวมทั้งจัดตั้งคณะกรรมการเพื่อทำการไต่สวน
4. ให้ความเห็นชอบข้อตกลงระหว่างประเทศที่สำคัญ เช่น การรับสมาชิกใหม่ และความตกลงด้านการค้าหรือการมีความสัมพันธ์ในเชิงการรวมกลุ่มระหว่างสหภาพยุโรปกับประเทศที่สาม

การจัดทำธรรมนูญยุโรปและการเปลี่ยนรูปแบบมาสู่การจัดทำ New EU Treaty
• เมื่อวันที่ 29 ต.ค. 2547 ผู้นำประเทศสมาชิกสหภาพยุโรป 25 ประเทศ ได้ลงนามในสนธิสัญญาว่าด้วยธรรมนูญยุโรป (Treaty Establishing a Constitution for Europe) ณ กรุงโรม โดยธรรมนูญดังกล่าวจะมีผลบังคับใช้เมื่อประเทศสมาชิกทั้ง 25 ประเทศ ให้สัตยาบันรับรอง โดยผ่านขั้นตอนของรัฐสภาหรือจัดให้มีการลงประชามติ ภายใน 2 ปี นับจากวันลงนามฯ (ปี 2549)
• จนถึงเดือน ก.พ. 2549 มีประเทศสมาชิกสหภาพยุโรปให้สัตยาบันรับรองธรรมนูญยุโรปแล้ว 13 ประเทศ ได้แก่ ออสเตรีย ไซปรัส เยอรมนี กรีซ ฮังการี อิตาลี ลัตเวีย ลิทัวเนีย ลักเซมเบิร์ก มอลตา       สโลวาเกีย สโลวีเนีย และสเปน ส่วนประเทศสมาชิกที่คัดค้านธรรมนูญยุโรป (ด้วยการลงประชามติ) มี 2 ประเทศ ได้แก่ ฝรั่งเศส และเนเธอร์แลนด์

• ธรรมนูญฯ ดังกล่าวมีความสำคัญเนื่องจากจะช่วยพัฒนาสหภาพยุโรปให้มีความโปร่งใสและเป็นประชาธิปไตยยิ่งขึ้น เช่น เปลี่ยนกระบวนการตัดสินใจจากระบบ qualified majority  เป็นระบบ double majority ซึ่งมติที่ผ่านจะต้องมาจากคะแนนเสียงร้อยละ 55 ของประเทศสมาชิก และร้อยละ 65 ของจำนวนประชากร เปลี่ยนระยะเวลาหมุนเวียนตำแหน่งประธานสหภาพยุโรปทุก 2 ปีครึ่ง แทนการหมุนเวียนทุก 6 เดือนอย่างเช่นในปัจจุบัน อีกทั้งส่งเสริมให้สถาบันต่าง ๆ ทั้งคณะกรรมาธิการยุโรป สภายุโรป และคณะมนตรีแห่งสหภาพยุโรป มีบทบาทและความสำคัญเท่าเทียมกัน นอกจากนี้ จะมีการแต่งตั้งตำแหน่งรัฐมนตรีต่างประเทศของสหภาพยุโรปเพิ่มขึ้นอีก 1 ตำแหน่งทำให้สหภาพยุโรปมีนโยบายต่างประเทศที่เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันมากขึ้น                         •ล่าสุด จากการประชุมผู้นำประเทศสมาชิกสหภาพยุโรปที่กรุงบรัสเซลส์ เดือนมิถุนายน 2550 ผู้นำเห็นพ้องให้มีการเปลี่ยนการจัดทำธรรมนูญยุโรปมาเป็นการจัดทำในรูปแบบสนธิสัญญาแทน (New EU Treaty) เพื่อแก้ไขปัญหาภาวะชะงักงันของประเทศสมาชิก EU ในการในสัตยาบันรับรองธรรรมนูญยุโรป ซึ่งโปรตุเกสในฐานะประธานสหภาพยุโรป (EU Presidency) ในช่วงเดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2550 ได้ให้ความสำคัญแก่การยกร่างสนธิสัญญาฯ ใหม่ให้แล้วเสร็จ เพื่อให้สมาชิก 27 ประเทศพิจารณาต่อไป

การขยายสมาชิกภาพของสหภาพยุโรปในอนาคต (Enlargement)

• EU กำลังพิจารณารับสมาชิกใหม่เพิ่มเติมจากประเทศแถบคาบสมุทรบอลข่านตะวันตก ดังนี้

1. ประเทศที่อยู่ระหว่างกระบวนการพิจารณาเข้าเป็นสมาชิก
   ตุรกี : ตุรกีเป็นสมาชิกสมทบของ EEC ตั้งแต่ปี 2506 และสมัครเข้าเป็นสมาชิกสหภาพยุโรป เมื่อปี 2520 (ค.ศ. 1977) ทั้งนี้ สหภาพยุโรปเพิ่งเปิดการเจรจากับตุรกี เมื่อวันที่ 3 ต.ค. 2548 โดยการเจรจาดังกล่าวเป็นแบบ open-ended process และหากเจรจาสำเร็จ กระบวนการเข้าเป็นสมาชิกสหภาพยุโรปของตุรกีอาจใช้เวลาถึง 10 ปี
   โครเอเชีย : เมื่อวันที่ 3 ต.ค. 2548 สหภาพยุโรปเปิดการเจรจารับโครเอเชียเข้าเป็นสมาชิก เนื่องจากพอใจที่โครเอเชียให้ความร่วมมือเป็นอย่างดีกับศาลอาญาระหว่างประเทศในอดีตยูโกสลาเวีย (International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia – ICTY) ขององค์การสหประชาชาติ ทั้งนี้ คาดว่ากระบวนการพิจารณาระบบบริหารและนิติบัญญัติของโครเอเชียเพื่อนำไปสู่การบูรณาการเข้ากับระบบของสหภาพยุโรป จะใช้เวลาประมาณ 1 ปี
   มาซิโดเนีย : เมื่อวันที่ 16 ธ.ค. 2548 ที่ประชุมคณะมนตรียุโรปมีมติให้สถานะประเทศผู้สมัครเข้าเป็นสมาชิกสหภาพยุโรป (candidate country status) แก่มาซิโดเนีย ทั้งนี้คณะกรรมธิการยุโรปยังต้องประเมินสถาการณ์อีกครั้งว่า มาซิโดเนียมีพัฒนาการและปฏิบัติสอดคล้องกับเงื่อนไขต่าง ๆ ของสหภาพยุโรปหรือไม่ ก่อนที่จะมีการพิจารณาเรื่องการเปิดการเจรจาเพื่อเข้าเป็นสมาชิกต่อไป

2. ประเทศที่กำลังจะสมัครเข้าเป็นสมาชิกในอนาคต
   เซอร์เบีย และมอนเตนีโกร : เมื่อวันที่ 12 เม.ย. 2548 คณะกรรมาธิการยุโรปได้เสนอแนะให้ประเทศสมาชิกสหภาพยุโรปเริ่มการเจรจาจัดทำความตกลง Stabilization and Association Agreement (SAA)  กับเซอร์เบีย และมอนเตนีโกร ซึ่งถือเป็นก้าวแรกของการเข้าเป็นสมาชิกสหภาพยุโรป อย่างไรก็ตาม สหภาพยุโรปยังต้องการความร่วมมือจากรัฐบาลเซอร์เบียฯ ในการจับกุมและส่งมอบอาชญากรรมสงครามจากสงครามกลางเมืองในอดีตยูโกสลาเวียแก่ ICTY ซึ่งอาจเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการเจรจาขยายสมาชิกภาพของเซอร์เบีย
   บอสเนีย : เมื่อเดือน ม.ค. 2549 สหภาพภาพยุโรปกับบอสเนียได้เริ่มเจรจาอย่าง  เป็นทางการเพื่อจัดทำ SAA ซึ่งนับเป็นความร่วมมือในขั้นแรกที่อาจนำไปสู่การเจรจาเข้าเป็นสมาชิกต่อไปหากบอสเนียสามารถปฏิบัติตามเงื่อนไขต่าง ๆ ของสหภาพยุโรปได้
   แอลเบเนีย : สหภาพยุโรปเริ่มการเจรจาจัดทำข้อตกลง SAA กับแอลเบเนียตั้งแต่ปี 2546 และคาดว่าน่าจะสามารถบรรลุ        ข้อตกลงได้ในเร็วๆ นี้

วาระงานที่สำคัญของประธานสหภาพยุโรป (EU Preidency)

เยอรมนี ในฐานะประธานสหภาพยุโรป (วาระ 6 เดือน ตั้งแต่เดือนมกราคม – มิถุนายน 2550  สืบต่อจากฟินแลนด์) ซึ่งเป็น    การดำรงตำแหน่งครั้งที่ 12 ของเยอรมนี (ดำรงตำแหน่งครั้งแรก เมื่อปี 2501) มีนโยบายหลักเพื่อสร้างความเข้มแข็งและ        เพิ่มศักยภาพให้สหภาพยุโรป ดังนี้
1.  อนาคตของสหภาพยุโรป ซึ่งมีประเด็นสำคัญๆ ได้แก่

-การเสริมสร้างความมั่นใจให้พลเมืองยุโรปทั้งต่อสถาบันและต่อผลงานของสหภาพยุโรป โดยเน้นสร้างความโปร่งใส เพิ่มประสิทธิภาพในการทำงาน ปรับปรุงกฎระเบียบ และสำคัญที่สุด คือ  ทำให้งานของสหภาพยุโรปเกิดผลประโยชน์อย่างเป็นรูปธรรมแก่ประชาชน  โดยเห็นว่าความอดทนอดกลั้น จะเป็นหลักการพื้นฐานที่ยั่งยืนของสหภาพยุโรปที่นำมาซึ่งสันติภาพในยุโรป          และเป็นปัจจัยสำคัญต่อพัฒนาการทางสังคมประชากร และการขยายสมาชิกภาพยุโรปในอนาคต 

-ธรรมนูญยุโรป ที่ประชุมคณะมนตรีแห่งสหภาพยุโรปเห็นพ้องให้ขยายกรอบระยะเวลาให้มีความยืดหยุ่นเพื่อพิจารณาเรื่องธรรมนูญฯ ต่อไปอีกระยะหนึ่ง

-การขยายสมาชิกภาพ  มีพัฒนาการที่สำคัญ คือ การเจรจากับโครเอเชีย และตุรกีในการเข้าเป็นสมาชิก ตลอดจนการรายงานให้ข้อคิดเห็นเกี่ยวกับความสามารถของสหภาพยุโรปในการรับสมาชิกใหม่ในอนาคต

2. การพัฒนานโยบายเศรษฐกิจและสังคมของสหภาพยุโรป เพื่อเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งมาตรการเพื่อลดภาระที่เกิดจากกฎระเบียบต่างๆ นอกจากนี้  ยังผลักดันให้ประเทศสมาชิกปฏิบัติตามยุทธศาสตร์วาระลิสบอน (Lisbon Agenda) ซึ่งเป็นแผนงานที่เน้นการเพิ่มขีดความสามารถในด้านการแข่งขัน เพื่อเร่งรัดให้เกิดตลาดภายในอย่างสมบูรณ์ มีนโยบายด้านพลังงานที่มีประสิทธิภาพ และให้ความสำคัญกับการค้นคว้าพัฒนา และการสร้างนวัตกรรม เป็นต้น

3. ตอบสนองภารกิจด้านการต่างประเทศและความมั่นคง สนับสนุนเสถียรภาพในภูมิภาคบอลข่านตะวันตก (อดีตยูโกสลาเวียและแอลเบเนีย) ในฐานะว่าที่สมาชิกใหม่ สนับสนุนภารกิจในกระบวนการสันติภาพในตะวันออกกลาง ยกระดับความสัมพันธ์และความร่วมมือกับรัสเซีย โดยเฉพาะด้านพลังงานและการจัดทำความตกลงว่าด้วยความเป็นหุ้นส่วนและความร่วมมือ (PCA)   และเพิ่มความร่วมมือกับประเทศต่างๆ เช่น สหรัฐอเมริกาและแอฟริกา 

4. ประสานงานด้านเสรีภาพ ความยุติธรรม และความมั่นคง โดยเห็นว่า เป็นเรื่องที่ใกล้ตัวประชาชนชาวยุโรปและสำคัญต่อการเมืองภายในของประเทศสมาชิก เช่น  การประสานงานระหว่างตำรวจในแต่ละประเทศ การปราบปรามอาชญากรรม และการตรวจ คนเข้าเมือง เป็นต้น

5. ผลักดันให้สหภาพยุโรปมีนโยบายร่วมในด้านสิ่งแวดล้อมและพลังงาน ภายใต้เยอรมนีในฐานะประธานสหภาพยุโรปได้เน้นการหารือถึงการวางนโยบายด้านพลังงานและสิ่งแวดล้อมของ EU โดยเฉพาะมาตรการและนโยบายพลังงานเพื่อให้รักษาสิ่งแวดล้อมและบรรเทาภาวะโลกร้อนในระยะยาว (Energy & Climate Change Package) และประเด็นเรื่องความมั่นคงด้านพลังงาน( energy security) 

โปรตุเกส ในฐานะประธานสหภาพยุโรปปัจจุบัน (วาระ 6 เดือน ตั้งแต่เดือนกรกฎาคม – ธันวาคม 2550) โดยเป็นการดำรงตำแหน่งประธานสหภาพยุโรป ครั้งที่ 3 ของโปรตุเกส (ครั้งแรก เมื่อปี 2535) นับตั้งแต่การจัดตั้งสหภาพยุโรป เมื่อปี 2501         มีวาระงานที่โปรตุเกสจะผลักดันในประเด็นสำคัญๆ ดังนี้ 

1. การเร่งรัดจัดทำ New EU Treaty ให้แล้วเสร็จ โปรตุเกสจะจัดประชุม inter-governmental conference ในช่วงเป็นประธานสหภาพยุโรปเพื่อวิเคราะห์ถึงรูปแบบสนธิสัญญาใหม่ของ EU ในแง่มุมต่างๆ ซึ่งคาดว่า สนธิสัญญาดังกล่าวจะได้รับการตอบสนองที่ดีในการประชุมผู้นำ EU ในเดือน ต.ค. 2550

2.  การกระชับความสัมพันธ์กับภูมิภาคแอฟริกาให้ใกล้ชิดมากขึ้น นาย Jose Socrates นายกรัฐมนตรีโปรตุเกส ตระหนักว่า ในห้วงเวลาที่ผ่านมา สหภาพยุโรปได้สูญเสียโอกาสไปมากที่ไม่สามารถจัดให้มีการหารือในลักษณะประจำและระหว่างองค์กรกับภูมิภาคแอฟริกา ดังนั้น เพื่อที่จะเสริมสร้างความสัมพันธ์กับภูมิภาคแอฟริกา โปรตุเกสเตรียมที่จะจัด  EU-Africa Summit ใน 8-9          ธ.ค.2550       

3.  การผลักดันยุทธศาสตร์สำคัญๆ ของ EU  โปรตุเกสจะผลักดันนโยบายที่เป็นยุทธศาสตร์สำคัญๆ  (Lisbon Agenda)  เช่น การจ้างงาน การเสริมสร้างศักยภาพทางเศรษฐกิจและการแข่งขัน การจัดทำความตกลงเขตการค้าเสรี พลังงานและปัญหาการขาดแคลนน้ำ นโยบายกิจการทางทะเลและเกษตรร่วม รวมทั้งประเด็นเรื่องการลงโทษประหารชีวิต และการเข้าเมืองผิดกฎหมาย

4.  การแก้ไขปัญหาสภาพภูมิอากาศของโลก โปรตุเกสและคณะกรรมาธิการยุโรปพยามผลักดันให้มีการเจรจาจัดทำความตกลงระหว่างประเทศเพื่อสืบแทนพิธีสารเกียวโต โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเวทีการประชุม UN International Climate Conference ในช่วงปี 2550 และเสนอให้ประเทศที่พัฒนาแล้วตั้งเป้าหมายที่จะลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกลงร้อยละ 30 ภายในปี 2563 และ  ในระยะยาว ให้ลดได้ถึงร้อยละ 60-80  ภายในปี 2593