อารยธรรมโรมัน

สภาพภูมิศาสตร์

            จุดเริ่มต้นของอารยธรรมโรมัน  ตั้งอยู่บนคาบสมุทรอิตาลี  มีศูนย์กลางอยู่ที่กรุงโรม  ซึ่งตั้งอยู่บนฝั่งแม่น้ำไทเบอร์  และอยู่ห่างจากชายฝั่งทะเลประมาณ 15 ไมล์  ที่ตั้งของกรุงโรมมีเนินเขา 7 ลูก เป็นแนวป้องกันไม่ให้ศัตรูรุกรานได้ง่าย  คาบสมุทรอิตาลีมีลักษณะทางภูมิศาสตร์ 4 แบบคือ

              1.  ทางตอนเหนือมีที่ราบอยู่ระหว่างภูเขาแอลป์กับภูเขาแอปเพนไนส์  คือ  ที่ราบลอมบาร์ดี

              2.  ตอนกลางของคาบสมุทรอิตาลีมีแนวภูเขาแอปเพนไนส์  ทอดยาวในแนวเหนือ-ใต้  มีความยาวประมาร  800  ไมล์

              3.  ที่ราบด้านตะวันออกของภูเขาแอปเพนไนส์ขนานยาวไปกับชายฝั่งทะเล

              4.  ที่ราบด้านตะวันตกของภูเขาแอปเพนไนส์ขนานยาวไปกับชายฝั่งทะเล  บริเวณตอนกลางมีที่ราบลุ่มบริเวณแม่น้ำไทเบอร์   เรียกว่าที่ราบลุ่มละติอุม  ซึ่งเป็นที่ตั้งของกรุงโรม

            จากลักษณะทางภูมิศาสตร์ดังกล่าวคาบสมุทรอิตาลีสามารถทำการติดต่อคมนาคมและมีความอุดมสมบูรณ์กว่าคาบสมุทรกรีก  ภูเขามิได้เป็นอุปสรรคกีดขวาง  แต่เป็นเสมือนกระดูกสันหลัง

            ลักษณะภูมิอากาศเป็นแบบเมดิเตอร์เรเนียนเหมือนกับคาบสมุทรกรีก  ดังนั้น  บริเวณนี้จึงเหมาะแก่การเพาะปลูกองุ่นและมะละกอ  ซึ่งชาวกรีกได้นำเข้ามาเผยแพร่

 ภาษา

            มีความแตกต่างกันไปตามกลุ่มชนที่อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานในคาบสมุทรอิตาลี  คือ  ในกลุ่มพวกลาตินใช้ภาษาซึ่งมีรากฐานภาษาอินโดยูโรเปียน  ต่อมาเรียกว่าภาษาโปรโตลาติน  หรือภาษาลาตินก่อนยุคคลาสิค  ส่วนพวกอีทรัสกันมีตัวอักษรที่คล้ายคลึงกับภาษากรีก  และพวกกรีกใช้ภาษาของตนเองในการติดต่อสื่อสาร  ต่อมาเมื่อพวกลาตินสามารถครอบครองคาบสมุทรอิตาลีและสร้างจักรวรรดิโรมัน  ภาษาที่ใช้ในการติดต่อสื่อสารคือภาษาลาติน  ซึ่งกลายเป็นภาษาที่ได้รับความนิยมแพร่หลายไปในดินแดนต่างๆและเป็นรากฐานของภาษาต่างๆในโลกชาติตะวันตก

พัฒนาการของจักรวรรดิโรมัน

            ชาวลาตินถูพวกชาวอีทรัสกันปกครองในช่วง  900-510  ปีก่อนคริสต์ศักราช  ซึ่งพวกอีทรัสกันนำระบบกษัตริย์มาใช้ในการปกครองดินแดนตอนเหนือ  และตอนกลางของคาบสมุทรอิตาลี  ชาวลาตินอยู่ในฐานะผู้ถูกปกครอง  แต่ได้เรียนรู้และรับความเจริญจากพวกอีทรัสกันในหลายๆด้าน  เช่น  การแต่งการด้วยเสื้อโทก้า  การใช้อาวุธมัดหวายมีขวานปักอยู่ตรงกลาง

            ต่อมาประมาณปี 509 ก่อนคริสต์ศักราช  ชาวลาตินรวมตัวกันโค้นล้มอำนาจของกษัตริย์อีทรัสกัน  และได้จัดการปกครองแบบสาธารณรัฐ  จากนั้นพวกลาตินได้แผ่ขยายอำนาจไปยังดินแดนต่างๆ  จนกระทั่งสามารถครอบครองดินแดนได้ตลอดคาบสมุทรอิตาลีในปี 265 ก่อนคริสต์ศักราช

            สาเหตุที่ทำให้ชาวโรมันสามารถขยายอำนาจได้อย่างกว้างขวางมี 4 ประการ คือ

            ประสิทธิภาพของกองทัพ  ในระยะแรกโรมันได้มีการจัดรูปแบบกองทหารแบบฟาแลงก์  โดยแบ่งทหารกองละ 100 คน  กองหน้าจะมีอาวุธและเสื้อเกาะที่มีประสิทธิภาพ  ส่วนกองหลังถืออาวุธเบา  การจู่โจมศัตรูกองทหารเดินหน้าเข้าหาศัตรูพร้อมกัน  ต่อมาได้มีการปรับปรุงประสิทธิภาพของกองทัพให้ดียิ่งขึ้น  โดยจัดกองทหารแบบลีเจน  โดยแบ่งกองทหารประมาณ 60-120 คน  ทหารทุกคนมีเกราะ  โล่  หอก  และดาบ  แต่มีอาวุธใหม่  คือ หอกปลายเหล็ก  กองทหารแต่ละกองแยกย้ายกันจู่โจมศัตรู  นอกจากการจัดการระบบกองทัพแล้ว  ในกองทัพยังวางกฎระเบียบวินัยที่เคร่งครัดอีด้วย  ประการสำคัญผู้ที่จะเป็นทหารโรมันได้ต้องเป็นพลเมืองโรมันที่มีอายุระหว่าง 17-46 ปี  ทำให้ทหารโรมันมีความพร้อมที่จะทำสงครามเพื่อชาวโรมัน

            การสร้างถนน  ภายหลังจากที่โรมันได้ชัยชนะเหนือดินแดนใดแล้ว  ได้ดำเนินการสร้างถนนจากดินแดนนั้นๆมุ่งหน้าเข้าสู่กรุงโรม  ทั้งนี้เพื่อใช้เป็นเส้นทางควบคุมดินแดนต่างๆมิให้แยกตัวจากโรมัน  ถนนที่สร้างนี้มีความแข็งแกร่งทนทานเพราะใช้ส่งกำลังพลและเสบียงอาหาร  ในยามสงบใช้เป็นเส้นทางการค้า  การมีถนนทำให้กรุงโรมติดต่อสื่อสารระหว่างดินแดนต่างๆ  ได้อย่างรวดเร็ว  จึงง่ายต่อการควบคุมปกป้องดินแดนเหล่านี้

            ป้อมปราการ  ในบริเวณชายแดนเมืองหน้าด่านมีการสร้างป้อมไว้คอยป้องกันศัตรูจากภายนอก  นอกจากนี้ยังทำหน้าที่ปกป้องดูแลเมืองต่างๆ  ในบริเวณใกล้เคียงอีกด้วย

            คุณสมบัติของชาวโรมัน  ชาวโรมันมีคุณสมบัติหลายประการที่ส่งเสริมความยิ่งใหญ่ คือ การอุทิศตนต่อหน้าที่ มีความอดทน มีระเบียบวินัยเชื่อฟังผู้บังคับบัญชา มีอุปนิสัยไม่ยอมแพ้ เป็นนักมองความจริง เรียนรู้บทเรียนจากอดีต มีขันติธรรมต่อต่างชาติ

            ภายหลังจากที่ชาวโรมันมีอำนาจเหนือคาบสมุทรอิตาลีแล้ว ได้แผ่ขยายอำนาจออกนอกคาบสมุทรอิตาลี  โดยทำสงครามคาร์เทจ (ระหว่างปี264-146 ก่อนคริสต์ศักราช) เรียกว่า สงครามปิวนิค ซึ่งมี 3 ครั้ง ด้วยกัน  สงครามสิ้นสุดลงด้วยการผ่ายแพ้ของคาร์เทจ ส่งผลให้โรมันได้ครอบครองดินแดนต่างๆที่อยู่ในความครอบครองของคาร์เทจมาก่อน เช่น เกาะคอร์ซิกา และ ซาร์ดิเนีย ดินแดนในสเปน ดินแดนทางตอนเหนือของทวีปอัฟฟริกา จากนั้นชาวโรมันได้ขยายอำนาจไปทางด้านตะวันออก โดยได้ครอบครองดินแดนซิเรีย มาซิโดเนีย  รัฐต่างๆในเอเชียไมเนอร์

            ต่อมาโรมันได้ขยายอาณาเขตขึ้นไปทางตอนเหนือภายใต้การนำกองทัพของ จูเลียต ซีซาร์  ในช่วงระหว่างปี 58- 50 ก่อนคริสต์ศักราช  ทำให้โรมันสามารถครอบครองแคว้นโกล มีอาณาบริเวณจดแม่น้ำไรน์ทางด้านตะวันออกเฉียงเหนือ และ ช่องแคบอังกฤษทางด้านตะวันตกเฉียงเหนือ  และสามารถเข้าไปปกครองดินแดนภาคตะวันออกเฉียงใต้ของเกาะอังกฤษอยู่ชั่วระยะเวลาสั้นๆ

            สำหรับดินแดนอียิปต์  โรมันสามารถรวมไว้เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันกับอาณาจักรโรมันใน 30 ปีก่อนคริสต์ศักราช ภายหลังจากออคตาเวียได้รับชัยชนะในยุทธการทางเรือที่แอคตีอุมใน 31 ปีก่อนคริสต์ศักราช  และ เมื่อออคเตเวียขึ้นมามีอำนาจปกครองโรมันได้จัดรูปแบบการปกครองใหม่เป็นจักรวรรดิ(27ปีก่อนคริสต์ศักราช) โดยตนเองดำรงตำแหน่งจักรพรรดิองค์แรกมีพระนามว่า ออกุสตุส ซีซาร์  ส่วนรูปแบบการปกครองสาธารณรัฐก็ยังรักษารูปแบบไว้  แต่ในทางปฏิบัติอำนาจสูงสุดอยู่ที่ออกุสตุส ซีซาร์ครองอำนาจอยู่นั้นเป็นชิวงระยะเวลาที่มีความสงบสุข ปราศจากการทำสงครามครั้งใหญ่ๆ จึงเป็นสมัยแรกของสันติภาพโรมัน ซึ่งจะคงอยู่ต่อไปอีก200ปี

            กล่าวโดยสรุปได้ว่า การขยายอาราเขตของโรมันเมื่อสิ้นสุดสมัยออกุสตุสใน ค.ศ. 14  โรมันครอบครองดินแดนเรเซีย นอริคุม แพนโนเมีย อียิปต์ มอริตาเนีย และเมื่อสิ้นสมัยมาร์คุสออเรอุสใน ค.ศ.180  ได้ครอบครองดินแดนดาเซีย เทรซ คัมปาโดเซีย และ อาระเบีย

            ด้วยอาณาเขตที่กว้างใหญ่ไพศาลนับจากการขยายตัวใน264 ปี ก่อนคริสต์ศักราช จนถึง ค.ศ.180 โรมันค่อยๆขยายตัวจากอาณาจักรมาเป็นจักรวรรดิที่มีความยิ่งใหญ่ ไม่มีจักรวรรดิอื่นใดมาเทียบเคียง  และมีอำนาจมากที่สุดในโลก สามารถครอบครองดินแดนต่างๆรอบทะเลเมดิเตอร์เรเนียน จนได้รับสมญานามว่าเป็น “ เจ้าแห่งทะเลเมดิเตอร์เรเนียน ” และโพลีบิอุสยอมรับว่าโลกที่โรมันปกครองเป็นรัฐโลก

            หลังจากสิ้นสมัยจักรพรรดิมาร์คุส ออเรลีอุส  ใน ค.ศ.180 จักรวรรดิโรมันค่อยๆเสื่อมทีละเล็กทีละน้อย ทั้งจากการรุกรานของพวกอนารยชน  ความเสื่อมทางเศรษฐกิจ สังคม และปัญหาความแตกแยกภายในทางการเมือง  การสืบทอดตำแหน่งรัชทายาท ระบบทางการปกครอง แต่ว่าในบางช่วงจักรพรรดิบางองค์สามารถรวมอำนาจไว้ที่ศูนย์กลางได้ เช่น สมัยจักรพรรดิดิโอคลีเซียน แต่ก็ดูเหมือนว่าจักรวรรดิแบ่งเป็น2ภาค คือ ภาคตะวันตก และ ภาคตะวันออก และพระองค์ได้แต่งตั้งตำแหน่งออกุสตุส (จักรพรรดิผู้ช่วย) ให้ดูแลภาคตะวันตกส่วนภาคตะวันออกพระองค์ดูแลเอง ครั้นสิ้นสมัยของพระองค์เกิดการแย่งอำนาจ จนกระทั่งมาถึงสมัยจักรพรรดิคอนสแตนตินทรงปกครองใน ค.ศ.313 พระองค์สามารถรวมอำนาจไว้ที่ศูนย์กลางได้อีกครั้ง พระองค์ทรงปรับปรุงเมืองไบแซมติอุม และ เปลี่ยนชื่อเป็นคอนสแตนติโนเปิล แล้วยกฐานะให้เป็นศูนย์กลางของภาคตะวันออกเมื่อสิ้นสมัยจักรพรรดิคอนสแตนติน

 ศิลปะ            ทัศนศิลป์  สถาปัตยกรรมของโรมันมีลักษณะพิเศษคือ ความใหญ่โต แข็งแรง ทนทานและเป็นประโยชน์ใช้สอยเพื่อสาธารณะ เช่น สถานที่อาบน้ำ โรงละคร  ประตูชัยและประตูเมือง เป็นต้น ส่วนประติมากรรมนั้นมีลักษณะเป็นธรรมชาตินิยม(Naturalism)เป็นรูปปั้นของนักปกครองหรือเป็นประติมากรรมที่เป็นอนุสรณ์ความดีของบุคคลที่ล่วงลับไปแล้ว  ในบางครั้งก็เน้นถึงประโยชน์ใช้สอยด้วย  สถาปัตยกรรมที่เป็นวัดและโบสถ์ของโรมันมักจะมีทั้งรูปทรงสี่เหลี่ยมและทรงกลมและมีขนาดค่อนข้างเล็กเพราะพิธีกรรมทางศาสนามักจะเกิดขึ้นในลักษณะของคนกลุ่มเล็กมากกว่าที่เป็นสาธารณชน วัดจะมีขนาดเล็กประมาณครึ่งหนึ่งของวิหารพาธนอน (Pathcnon) ของกรีก แต่จะมีฐานสูงและเสาส่วนใหญ่ก็สร้างให้เป็นส่วนหนึ่งของผนังวัดด้วย  สถาปัตยกรรมที่มีชื่อเสียงของโรมันในสมัยต่อมาก็คือ Colloseum ซึ่งเป็นสิ่งก่อสร้างขนาดใหญ่  ออกแบบให้เป็นอัฒจันทร์วงกลมมีที่นั่งโดยรอบเป็นชั้นๆ ลักษณะเช่นเดียวกับสนามแข่งขันกีฬาในปัจจุบันมีเทคนิคการก่อสร้างแบบใช้ประตู้โค้ง (Arch) ส่วนอาคารที่ชื่อแพนเธนอน (Pantheon) ซึ่งมีลักษณะด้นหน้าหรือเหมือนวิหารพาเธนอนของกรีกแต่ภายในโดม

 ก่อตั้งที่สองของกรุงโรม  นักประพันธ์ในสมัยต่อมาเช่นสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยาการ  สมัยสตวรรษที่ 18 แม้แต่เชอร์ชิล  ก็ใช้ภาษาโดยเลียนแบบคิเคโร

ดนตรี  ชาวโรมันได้ให้ความสำคัญแก่ดนตรีไม่น้อยไปกว่าชาวกรีกในสมัยที่อาณาจักรโรมันกำลังรุ่งเรื่องอยู่นั้น นักปราชญ์ทางดนตรียึดทฤษฏีดนตรีของกรีกเป็นหลัก แล้วนำมาผสมผสานกับทัศนะแบบเฮเลนิสติน เช่น โพลตินุส( Plotinus 205- 270  A.D ) และศิษย์ของเขาคนหนึ่งชื่อ พอร์ฟีรี(  Porphyry 233 –304 A.D.)ได้เผยแพร่สั่งสอนทฤษฏีแบบเพลโตนิคใหม่ ( Neo-Platonic)โพลตินุสได้ย้ำถึงอำนาจที่ดนตรีมีต่อจิตใจและจรรยาธรรมของมนุษย์ มีอำนาจในการชำระล้างจิตใจให้บริสุทธิ์ พาใจให้พบความสวยงามและความดีงาม และในทางตรงกันข้าม ดนตรีอาจมีอำนาจทำลายหากใช้ไปในทางที่ผิด ดังนั้นจึงได้มีความพยายามที่จะอนุรักษ์และกวดขันดนตรีที่ใช้ประกอบพิธีศาสนาและที่บรรเลงสำหรับการทหาร

ในสมัยหลังๆการดรตรีได้เสื่อมลงมาก  เพราะถูกนำไปบรรเลงประกอบในโอกาสและสถานที่ซึ่งไม่เหมาะสม   และการจัดการบรรเลงดนตรีแบบมโหฬารก็ไม่เป็นที่สบอารมณ์หมู่นักปราชญ์ทางดนตรีประเภทอนุรักษ์นิยมเท่าใดนัก  เช่น  การจัดแสดงดนตรีวงมหึมา  ( monster  concert )  ในสมัยของคารินัส (Carinus 284 A.D.)  ได้มีการบรรเลงดนตรีที่ประกอบด้วยทรัมเป็ต  100  ชิ้น  แตร  100  ชิ้น ( horn  ซึ่งเป็นแตรอีกชนิดหนึ่ง )  และเครื่องดนตรีอื่นๆอีก  200  ชิ้น  ถ้าจะกล่าวถึงชีวิตของนักดนตรีในสมัยนั้นก็จะพูดได้ว่าคึกคักมาก  สมาคมสำหรับนักดนตรีมืออาชีพได้รับจัดตั้งกันมาตั้งแต่ศตวรรษที่  7  ก่อนคริสต์ศักราช  มีบทบาทในการเรียกร้องสิทธิ์ให้แก่สมาชิกในรุ่นหลังๆ เมื่อออกุสตุส  ( Augustus) ได้ขึ้นครองราชย์  ประกาศตนเป็นผู้นำทางทหาร  ศาสนา  และของรัฐก็ได้ตั้งสมาคมสำหรับดนตรีที่บรรเลงเพลงประกอบพิธีทางศาสนา  และสำหรับงานของราชการด้วย  นักแต่งเพลงผู้มีฝีมือก็ได้รับการอุปถัมภ์จากจักรพรรดิ  เช่น  ที่จักรพรรดิเนโรถึงกับประทานวังให้แก่  มีนีเครเตส (Menecrates )  นักแต่งเพลงผู้มีชื่อคนหนึ่งของสมัยนั้น