2. คำประสมที่นำคำมูลมาประสมกันแล้วความหมายเปลี่ยนไปจากความหมายของคำมูลเกดิม เช่น
เสีย + ใจ = เสียใจ หมายถึง รู้สึกไม่สบายใจเพราะมีเรื่องไม่สมประสม
ขาย + หน้า = ขายหน้า หมายถึง อับอาย

3. คำประสมที่นำคำมูลมาประสมกับคำมูลที่ย่อข้อความยาวๆให้สั้นเข้า ได้แก่คำเหล่านี้
ช่าง - ช่างเขียน ช่างทอง ช่างปูน ช่างไม้ ช่างเหล็ก
ชาว - ชาวเมือง ชาวบ้าน ชาวนา ชาวชนบท ชาววัง
เครื่อง - เครื่องใช้ เครื่องครัว เครื่องเขียน เครื่องเรียน เครื่องบิน
นัก - นักเรียน นักประพันธ์ นักร้อง นักศึกษา
หมอ - หมอความ หมองู หมอลำ หมอดู หมอยา
ของ - ของรัก ของเล่น ของใช้ ของกิน ของคาว
ที่ - ที่นอน ที่อยู่ ที่ราบ ที่ดิน ที่เล่น
การ - การบ้าน การสงคราม การประปา การเมือง การอุตสาหกรรม
ความ - ความแพ่ง ความอาญา ความวัว ความควาย

4. คำประสมที่สร้างขึ้นจะนำคำไทยประสมกับคำไทยหรือคำภาษาอื่นมาประสมกับคำไทยก็ได้ เช่น
คำไทย + คำเขมร เช่น ของขลัง นายตรวจ ดาวประกายพรึก
คำไทย + คำจีน เช่น กินโต๊ะ เข้าหุ้น บะหมี่แห้ง นายห้าง
คำไทย + คำอังกฤษ เช่น เรียงเบอร์ แป๊บน้ำ น้ำก๊อก พวงหรีด
คำไทย + คำบาลีหรือสันสกฤต เช่น รถไฟ เครื่องคิดเลข ตู้นิรภัย แม่พิมพ์

5. คำประสมที่สร้างขึ้นโดยนำคำไทยกับคำบาลีสันสกฤตหรือคำเขมรมาประสมกันและอ่านออกเสียงต่อเนื่องเหมือนอ่านคำสมาสใน

2. คำประสมเป็นคำเดียวกันจะแยกออกจากกันไม่ได้ ความหายจะไม่เหมือนเดิม เช่น นางแบบ  รับรอง  มนุษย์กบ 

4. คำประสมที่ขึ้นตนด้วยคำว่า “ลูก แม่” ต้องหมายถึงคนจึงจะเป็นคำประสม เช่น ลูกเสือ (คน)   แม่มด (คน)   ถ้าเป็นลูกของเสือ

(1.) คำซ้อนเพื่อความหมาย มีลักษณะเป็นการนำคำที่มีความหมายสมบูรณ์มาซ้อนกัน และคำที่นำมาซ้อนกันมีความหมายคล้ายกันหรือ

(2.) คำซ้อนเพื่อเสียง เป็นการนำคำที่มีความหมายคล้ายคลึงกันมาซ้อนกัน เพื่อให้ออกเสียงง่ายขึ้นและมีเสียงคล้องจองกัน

คำซ้อนในลักษณะนี้เป็นสำนวนไทยความหมายของคำจะปรากฏที่คำหน้าหรือคำท้าย หรือปรากฏที่คำข้างหน้า 2 คำ ส่วนคำท้าย 2 ตัว ไม่ปรากฏความหมาย เช่น เกะกะระราน กระโดดโลดเต้น บ้านช่องห้องหอ เรือแพนาวา ข้าเก่าเต่าเลี้ยง กตัญญูรู้คุณ ผลหมากรากไม้ โกหกพกลม ติดอกติดใจ เข้าไต้เข้าไฟ ถึงพริกถึงขิง ร้อนอกร้อนใจ

2. นำคำหนึ่ง ๆ มาซ้ำกันสองครั้ง เช่น เด็ก ๆ เล็ก ๆ เล่น ๆ

3. นำคำซ้อนมาแยกซ้ำกัน เช่น

4. นำคำซ้ำมาประสมกัน เช่น งู ๆ ปลา ๆ ไป ๆ มา ๆ ชั่ว ๆ ดี ๆ ลม ๆ แล้ง ๆ

ความหมายของคำซ้ำ คำซ้ำเปลี่ยนไปจากคำเดิมได้ต่าง ๆ เช่น

1. บอกพหูพจน์ คำเดิมอาจเป็นเอกพจน์หรือพหูพจน์ กลายเป็นพหูพจน์อย่างเดียว เช่น
เขาเล่นกับเพื่อน (เอกพจน์หรือพหูพจน์) เขาเล่นกับเพื่อน ๆ (พหูพจน์)
พี่อยู่ในห้อง (เอกพจน์หรือพหูพจน์) พี่ ๆ อยู่ในห้อง (พหูพจน์)

2. บอกความเน้นหนัก วิเศษณ์บางคำเมื่อเป็นคำซ้ำมีความหมายเน้นหนักกว่าเดิม โดยมากเปลี่ยนเสียงคำแรกเป็นเสียงดนตรี
สวย ๆ เป็น ซ้วยสวย             ดี ๆ เป็น ดี๊ดี 
ใหญ่ ๆ เป็น ไย้ใหญ่              แดง ๆ เป็น แด๊งแดง

3. บอกความไม่เน้นหนัก วิเศษณ์บางคำเมื่อเป็นคำซ้ำความหมายคลายความเน้นหนักกว่าเดิม คำซ้ำประเภทนี้ไม่เปลี่ยนเสียงวรรณยุกต์

4. บอกคำสั่ง วิเศษณ์ที่เป็นคำซ้ำเมื่อประกอบกริยา จะเน้นความและบอกคำสั่ง เช่น
อยู่เงียบ (วลี) อยู่เงียบ ๆ (ประโยคคำสั่ง)
พูดดัง (วลี) พูดดัง ๆ (ประโยคคำสั่ง)
ออกห่าง (วลี) ออกห่าง ๆ (ประโยคคำสั่ง)

5. เปลี่ยนความหมายใหม่ คำซ้ำบางคำเปลี่ยนความหมายใหม่โดยไม่มีเค้าของความหมายเดิม เช่น
กล้วย ๆ (ง่าย) น้อง ๆ (เกือบ,ใกล้,คล้าย)
หมู ๆ (ง่าย) ไล่ ๆ (ใกล้เคียง)

ลักษณะของคำสมาส

2. ต้องเป็นคำที่มาจากภาษาบาลีและสันสกฤต

3. พยางค์สุดท้ายของคำหน้าประวิสรรชนีย์หรือเป็นตัวการันต์ไม่ได้ เช่น
ธุระ + กิจ = ธุรกิจ               พละ + ศึกษา = พลศึกษา
ยุทธ์ + วิธี = ยุทธวิธี            แพทย์ + ศาสตร์ = แพทยศาสตร์

4. ในการแปลความหมายจะแปลจากคำหลังไปยังคำหน้า เช่น
ราชการ = ราช + การ แปลว่า งานของพระเจ้าแผ่นดิน
พุทธศาสนา = พุทธ + ศาสนา แปลว่า ศาสนาของพระพุทธเจ้า

5. ส่วนมากออกเสียงพยางค์ท้ายของคำหน้า ถึงแม้ไม่มีรูปสระกำกับจะต้องออกเสียงสระอะ เช่น
ชลประทาน อ่าน ชน - ละ - ประ - ทาน
เทพบุตร อ่าน เทบ - พะ - บุด
คำสมาสบางคำไม่ออกเสียงสระตรงพยางค์ท้ายของคำหน้า เช่น
รสนิยม อ่าน รด - นิ - ยม
สมัยนิยม อ่าน สะ - ไหม - นิ - ยม
เกตุมาลา อ่าน เกด - มา - ลา

6. คำบาลีสันสกฤตที่มีคำ พระ ซึ่งกลายเสียงมาจากคำบาลีสันสกฤต วร ประกอบข้างหน้า ถึงแม้คำ พระ จะประวิสรรชนีย์ก็เป็นคำสมาส

คำประสมและวลีซึ่งมีลักษณะคล้ายคำสมาส เช่น เรียงคำขยายไว้ข้างหน้า ออกเสียง พยางค์ท้ายของคำขยาย มีคำ พระ ประกอบข้างหน้าหรือไม่ก็ประกอบคำขึ้นจากคำที่มาจากภาษาบาลีสันสกฤตทั้งหมด แต่อย่างไรก็ดี คำหรือกลุ่มคำเหล่านี้ไม่จัดเป็นคำสมาส เพราะขาดคุณสมบัติสำคัญบางประการของคำสมาส คือคำที่ไม่ใช้คำสมาส  ไม่ใช่คำที่มาจากภาษาบาลีสันสกฤตทั้งหมด
เทพเจ้า เจ้า เป็นคำ ไทย             ผลไม้ ไม้ เป็นคำ ไทย
คำตั้งอยู่หน้าคำขยายถึงแม้มาจากภาษาบาลีสันสกฤต
การแพทย์ การยุทธ์ คดีโลก คดีธรรม ผลบุญ ผลผลิต
นายสภา นายกสมาคม สมัยปัจจุบัน สมัยโบราณ

ลักษณะคำสนธิ

การสนธิในภาษาไทย มี 3 วิธี คือ

2. พยัญชนะสนธิ คือ การเชื่อมเสียงพยัญชนะสุดท้ายของคำหน้ากับพยัญชนะหรือสระหน้าของคำหลัง เช่น
ราช + โอวาท เป็น ราโชวาท             ผล + อานิสงส์ เป็น ผลานิสงส์
นร + อันดร เป็น นิรันดร                 ศิลป + อากร เป็น ศิลปากร

3. นฤคหิตสนธิ คือ การเชื่อมเสียงสุดท้ายของคำหน้าที่เป็นนฤคหิตกับเสียงหน้าของคำหลังที่เป็นสระหรือพยัญชนะให้กลมกลืนกัน เช่น
ส + อาทาน เป็น สมาทาน                ส + อาคม เป็น สังคม
ส + จร เป็น สัญจร