ชื่อของภูเขาไฟทั้งสองได้มาจากชาวบ้านในบริเวณนั้น เป็นคำง่ายๆ ที่มีความหมายสอดคล้องกับลักษณะของปล่องภูเขาไฟ คำว่า ผาคอก หมายถึงเขาที่มีผากั้นล้อมรอบ หินฟู หมายถึงหินที่มีลักษณะเป็นรอยแตกฟู มีน้ำหนักเบา ลอยน้ำได้ หรือตะกรันภูเขาไฟ (Scoria) ส่วนคำว่า จำป่าแดด เป็นต้นไม้ชนิดหนึ่ง ที่ขึ้นอยู่เป็นจำนวนมากในบริเวณปล่อง ภูเขาไฟ

ภูเขาไฟทั้งสองลูกนี้สามารถมองเห็นได้ในระยะไกลจากเส้นทางสายลำปาง-เด่นชัย ประมาณหลักกิโลเมตรที่ 14 ที่กลางสะพานข้ามทางรถไฟ โดยให้มองไปทางเหมืองแม่เมาะจะเห็นภูเขายาวต่อเนื่องกันตั้งตระหง่านขวางหน้า ให้สังเกตภูเขาลูกเล็กยอดแหลม ซึ่งโดดเด่นกว่าบริเวณข้างเคียงตรงกลางเทือก จุดนี้เป็นจุดแบ่งระหว่างภูเขาไฟดอยผาคอกจำป่าแดดที่อยู่ทางซ้ายและภูเขาไฟดอยคอกผาหินฟู ที่อยู่ทางขวา มีระยะห่างกันในแนวเหนือใต้ เป็นระยะทางประมาณ 2 กิโลเมตร

ลักษณะของแหล่ง
ปล่องภูเขาไฟลำปางทั้งสองแห่ง เมื่อมองจากด้านล่างจะเห็นเป็นเทือกเขายอดเว้า แต่ถ้ามองจากภาพถ่ายทางอากาศจะเห็นยอด เป็นแอ่งรูปกลม เมื่อขึ้นไปที่ปากปล่องจะเห็นสันเขาเป็นแนวยาว ล้อมรอบเป็นวง การมองต้องใช้จินตนาการประกอบ เนื่องจากปล่องคลุมพื้นที่กว้างและต้นไม้คลุมหนาแน่นทำให้มองเหมือนไหล่เขาชันทั่วๆ ไป

ลักษณะของปล่องภูเขาไฟดอยผาคอกจำป่าแดด เป็นปากปล่องที่มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 150 เมตร ขอบปล่องด้านเหนือและด้านตะวันตกเฉียงใต้เปิดออก ทำให้ลาวาไหลออกคลุมพื้นที่บริเวณห้วยจำห้า ห้วยแม่ทะ และพื้นราบ เห็นได้จากหินบะซอลต์ที่คลุมบริเวณดังกล่าว ความชันของเนินเขาด้านใต้จะมีมุมเอียงเทมากกว่าด้านเหนือ รูปร่างภูเขาไฟมองเห็นไม่ชัดเจน เพราะเกิดชิดกับเทือกเขาหินปูน ซึ่งเป็นเทือกที่ขวางกั้นระหว่างแอ่งลำปางกับแอ่งแม่เมาะ ภูเขาไฟดอยผาคอกจำป่าแดดมีขนาดพื้นที่ประมาณ 1 ตารางกิโลเมตร มีความสูงจากระดับน้ำทะเลปางกลาง 530 เมตร ปล่องด้านเหนือแหว่งเล็กน้อย เนื่องจากเป็นทางไหลออกของลาวา ความชันของเนินเขาด้านใต้ชันมากกว่าด้านเหนือ

สำหรับลักษณะของปล่องภูเขาไฟดอยผาคอกหินฟู มีลักษณะเป็นปล่องสองปล่องซ้อนกัน โดยปล่องแรกมีขนาดใหญ่ แต่เนื่องจากมีการปะทุของลาวาสองครั้ง จึงทำให้ขอบปล่องเดิมถูกทำลาย เหลือแต่ขอบด้านใต้ โดยเกิดเป็นปล่องเล็กซ้อนขึ้นมา ปล่องเล็กมีลักษณะค่อนข้างสมบูรณ์ แต่ขอบปล่องด้านทิศเหนือเปิดออก ทำให้ลาวาไหลคลุมพื้นที่ราบโดยรอบเกิดเป็นหินบะซอลต์ ปากปล่องมีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 200 เมตร คลุมพื้นที่ประมาณ ครึ่งตารางกิโลเมตร สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลางประมาณ 450 เมตร และมีความสูงจากที่ราบข้างเคียงประมาณ 80 เมตร

ปล่องภูเขาไฟสบปราบ มีลักษณะเป็นเนินยาวขนานไปกับแม่น้ำวังซึ่งอยู่ทางด้านตะวันตก ตอนเหนือเป็นเนินสูงรูปร่างคล้ายกรวยฐานกว้าง มีแบบรูปทางน้ำเป็นรัศมีและวงแหวน ตอนใต้เป็นเนินยาวค่อนข้างราบ เป็นส่วนลาดต่อมาจากเนินรูปกรวยซึ่งอยู่ตอนเหนือ บนยอดเนินรูปกรวย มีลักษณะเป็นแอ่งรูปวงกลม มีขอบสูงเปิดออกทางทิศตะวันตก มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 700 เมตร ลักษณะของเนินทั้งทางตอนเหนือและตอนใต้เป็นธรณีสันฐานที่เกิดจาก ภูเขาไฟและลาวาหลาก โดยเนินตอนเหนือเป็นปล่องภูเขาไฟที่กาลเวลาได้กัดกร่อนจนปล่องพังทะลาย ส่วนเนินยาวตอนใต้เป็นลาวาที่หลากล้นออกมาปกคลุมพื้นที่หุบเขาแม่วัง ซึ่งในปัจจุบันประชาชนได้ตั้งบ้านเรือน ทำการเกษตรมีผลผลิตดี เนื่องจากหินบะซอลต์ผุพังกลายเป็นดินที่มีความสมบูรณ์สูง บริเวณพื้นที่ภูเขาไฟพบบอมบ์ภูเขาไฟและตะกรันภูเขาไฟ ส่วนบริเวณปล่องภูเขาไฟพบการหลากของชั้นลาวา นับได้ 5 ชั้น หรือแสดงการปะทุของหินหนืดจากภายใต้ผิวโลกประมาณ 5 ครั้ง

ธรณีวิทยา
กลุ่มหินบะซอลต์ ที่เกิดจากลาวาของภูเขาไฟลำปางไหลอาบออกมาปกคลุมพื้นที่ มีอยู่ 2 กลุ่ม คือ กลุ่มที่คลุมพื้นที่อำเภอเกาะคา และอำเภอสบปราบ เรียกรวมกันว่า บะซอลต์สบปราบ มีพื้นที่ประมาณ 70 ตารางกิโลเมตร อีกกลุ่มหนึ่งอยู่ในบริเวณอำเภอเมือง และอำเภอแม่ทะ รวมเรียกว่า บะซอลต์แม่ทะ ซึ่งได้แก่ภูเขาไฟดอยผาคอกจำป่าแดด และภูเขาไฟดอยผาคอกหินฟู กลุ่มนี้ให้ลาวาคลุมพื้นที่ประมาณ 120 ตารางกิโลเมตร

ภูเขาไฟลำปางเกิดจากการเคลื่อนไหวของเปลือกโลก ทำให้เกิดรอยเลื่อนลึก (Deepseated fault) ขึ้นในแนวเหนือ-ใต้ เป็นช่องทางให้หินหนืดภายใต้ผิวโลก ทะลักล้นออกมาในแนวรอยเลื่อนนี้เกิดเป็นปล่องภูเขาไฟเรียงตัวในแนวนี้ด้วย

จังหวัดลำปางได้จัดให้ภูเขาไฟดอยผาคอกจำป่าแดด และภูเขาไฟดอยผาคอกหินฟู เป็นแหล่งท่องเที่ยวแห่งหนึ่งของจังหวัด สามารถเดินทางไปชมได้สะดวก แต่การชมภูเขาไฟ จะต้องใช้จินตนาการค่อนข้างสูง เพราะปล่องภูเขาไฟมีขนาดกว้างมากกว่าสายตาจะเก็บภาพได้หมด ทั้งยังมีต้นไม้สูงใหญ่ปกคลุมอยู่หนาแน่น หากไม่มีการชี้นำจะมองไม่เห็นภาพใดๆ แม้ทางจังหวัดจะได้พัฒนาสร้างศาลาชมวิวไว้บนสันดอยผาคอกหินฟูเพื่อรองรับนักท่องเที่ยวแล้วก็ตาม แต่หากจังหวัดจะพัฒนาให้เป็นแหล่งพักผ่อนหย่อนใจของชาวอำเภอแม่เมาะ สำหรับไปนั่งพักชมวิวหรือนำอาหารเครื่องดื่มติดตัวไปนั่งรับประทานกันเป็นกลุ่มได้ จะทำให้ศาลาที่ก่อสร้างไว้แล้วใช้ประโยชน์ได้มากขึ้น