ผะหมี

          ผะหมี เป็นการละเล่นทายปริศนาอย่างหนึ่ง คำว่า ผะหมี มาจากภาษาจีน ผะ หรือ พะ แปลว่า ตี ส่วน หมี หรือ มี้ แปลว่า ความมืด ดังนั้นคำว่า ผะหมี จึงแปลว่า การตีความมืดให้หายไป หรือการทำให้ปริศนาหรือความสงสัยหมดสิ้นไปนั่นเอง

          ผะหมี เข้าใจว่าเดิมเป็นการละเล่นในหมู่ชาวจีนมาก่อน ซึ่งถือเป็นการเล่นประลองปัญญาและฝึกสมองในหมู่นักปราชญ์และกวีชาวจีน ภายหลังคนไทยได้นับมาประยุกต์ถามปริศนาแบบไทย โดยปริศนาที่ใช้ถามจะเขียนด้วยคำประพันธ์ไทยเช่น โคลง ฉันท์ กาพย์หรือกลอน และคำตอบของปริศนา (หรือเรียกว่าธง) จะมีความสัมพันธ์กันในรูปแบบต่างๆ

          การเล่นปริศนาผะหมี รุ่งเรืองมากในสมัยรัชกาลที่ ๖ มีการเล่นอย่างแพร่หลายในกรุงเทพมหานคร ภายหลังการเล่นผะหมี แพร่ไปยังจังหวัดต่างๆ เช่น ชลบุรี ราชบุรี สมุทรปราการ โดยในจังหวัดชลบุรีจะเรียก ผะหมี ว่า โจ๊ก

การทายปริศนา
ปริศนาผะหมีมีหลายลักษณะดังนี้

  1.  ปริศนาผะหมีภาพ เป็นการใช้ภาพตั้งเป็นปริศนา เช่น ในภาพมีรูปปลาอยู่สองตัว คำตอบคือปลาทู (สองภาษาอังกฤษว่าทู)เป็นต้น
  2.  ปริศนาผะหมีคำตัดต่อ คำตอบของปริศนาจะมีการเพิ่มหรือตัดคำ หรือสลับตัวอักษร เช่น ขนม (ตัดตัวหน้า)=นม (ตัดตัวหลัง)=ขน เป็นต้น
  3.  ปริศนาผะหมีคำเดี่ยว เป็นปริศนาผะหมีที่ธงหรือคำตอบของปริศนาเป็นคำๆ เดียว เช่น ก๊ก กุ๊ก เก๊ก กั๊ก เป็นต้น
  4.  ปริศนาผะหมีคำผัน คำตอบของปริศนาจะผันตามเสียงวรรณยุกต์ เช่น ปา ป่า ป้า ป๊า ป๋า เป็นต้น
  5.  ปริศนาผะหมีพ้องหน้า คำตอบของปริศนาจะพ้องคำหน้ากัน เช่น แม่น้ำ แม่ทัพ แม่มด แม่บ้าน เป็นต้น
  6.  ปริศนาผะหมีพ้องกลาง คำตอบของปริศนานั้นคำกลางจะพ้องกัน เช่น นกสองหัว หมาสองราง ข้าสองเจ้า บ่าวสองนาย เป็นต้น
  7.  ปริศนาผะหมีพ้องหลัง คำตอบของปริศนาจะพ้องคำหลังกัน เช่น แม่น้ำ ลูกน้ำ ม้าน้ำ ตาน้ำ เป็นต้น
  8.  ปริศนาผะหมีลูกโซ่ คำตอบจะมีความเกี่ยวเนื่องกับคำตอบก่อนหน้า เช่น ก.ไก่ ไก่ฟ้า ฟ้าแลบ แลบลิ้น ลิ้นชัก เป็นต้น
  9.  ปริศนาผะหมีคำผวน คำตอบของปริศนาจะเป็นคำผวน เช่น กากินขี้หมู (ผวนเป็น)กูกินขี้หมา เป็นต้น
  10.ปริศนาผะหมีสุภาษิต คำพังเพย คำตอบเมื่อนำมารวมกันแล้วจะเป็นสำนวนโวหารต่างๆ เช่น จับ ปลา สอง มือ ; เกิด แก่ เจ็บ ตาย เป็นต้น