เรื่องมัทนะพาธาเป็นอุทาหรณ์อย่างดีเกี่ยวกับพิษของความรักจะเห็นว่าตัวละครแต่ละตัวได้รับพิษแห่งความรักกันทั่วหน้า ไม่ว่าจะเป็นสุเทษณ์เทพบุตรซึ่งดูจะได้รับพิษสงรุนแรงกว่าใครๆ นางมัทนาผู้มั่นคงอย่างจริงใจต่อชายเดียว นางจันฑีผู้มีจิตริษยาจนถึงกับใช้เล่ห์กลทุกอย่างเพื่อช่วงชิงความรักกลับคืนมา ท้าวชัยเสนผู้หูเบาจนต้องเสียนางผู้เป็นที่รักไป  อันความรักนั้นเมื่อเกิดขึ้นกับผู้ใด “ถ้าสมหวังก็มักจะเป็นสุข ถ้าไม่สมหวังก็จะเกิดทุกข์ หรือแม้สมหวังก็ยังอาจก่อให้เกิดทุกข์ได้” 

    ความรักเป็นสิ่งที่สวยงาม แต่ในความสวยงามนั้น อาจมีทุกข์ซุกซ่อนปะปนอยู่ หรือ อาจมีแต่ความเศร้าโศกระทมใจ บางครั้งอาจจะอ่อนหวาน บางครั้งก็ก่อให้เกิดความรุ่มร้อน หากไม่รู้จักระงับยับยั้งชั่งใจไม่ระมัดระวัง หรือไม่มีสติ