ต่อมมีท่อ
http://www.thaigoodview.com/library/teachershow/bangkok/phunnee_p/picturre%20digestion/009.jpg
ต่อมมีท่อเป็นต่อมที่มีท่อสำหรับนำสิ่งขับออกไปยังบริเวณที่จะใช้ประโยชน์ ถ้าจำแนกชนิดของต่อมตามรูปร่างลักษณะจะแยกออกเป็น2ต่อม คือ ต่อมซิมเพิล (simple glands)และคอมปาวด์ (compound glands)
1.ต่อมซิมเพิล
เป็นต่อมที่มีโครงสร้างไม่ซับซ้อน ประกอบด้วยกลุ่มของเซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างสิ่งขับออก (secretory unit) สร้างสิ่งขับออกสู่พื้นผิวอิสระโดยตรง หรือมีกลุ่มเซลล์ที่ทำหน้าที่เป็นท่อส่งออกเพียงท่อเดียว และไม่มีแขนง ต่อมชนิดนี้แบ่งออกตามรูปร่างโครงสร้างของต่อมได้ดังนี้
1.1 ต่อมซิมเพิล สเตรท ทิวบูลาร์ (simple straight tubular glands) ต่อมชนิดนี้ไม่มีท่อนำสิ่งขับออกโดยตรง แต่กลุ่มเซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างสิ่งขับออกทำตัวเป็นท่อนำสิ่งขับออกไปสู่พื้นผิวโดยตรง เช่น ต่อมสร้างน้ำย่อยในลำไส้เล็ก (intestinal gland) เป็นต้น
1.2 ต่อมซิมเพิล คอยล์ ทิวบูลาร์ (simple coiled tubular glands)กลุ่มเซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างสิ่งขับออกม้วนหรือขด และมีเป็นท่อตรงสำหรับนำสิ่งขับออกมาที่พื้นผิว (sweat gland)เป็นต้น
1.3ต่อมซิมเพิล แบรนช์ ทิวบูลาร์ (simple branched tubular glands) กลุ่มเซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างสิ่งขับออกมีลักษณะเป็นท่อตรงมีแขนง และมารวมกันเป็นท่อนำสิ่งขับออกท่อเดียวเช่น ต่อมสร้างน้ำเมือก (mucous gland) ในกระเพาะอาหาร ต่อมของบรูเนอร์ในลำไส้ (Brunner’s gland) เป็นต้น
1.4 ต่อมซิมเพิล อาซีนาร์ หรือ ต่อมซิมเพิล อัลวีโอลาร์ (simple acinar glands หรือ simple alveolar glands)กลุ่มเซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างสิ่งขับออกโป่งเป็นถุงและมีท่อนำสิ่งขับออกเป็นท่อตรงท่อเดียว ถ้าถุงมีขนาดเล็กเรียกว่า อาร์ซีนัส ถ้าถุงมีขนาดใหญ่เรียกว่า อัลวีโอลัส เช่น ต่อมเซมินอล เวสซิเคิลส์ ของเพศผู้ เป็นต้น
1.5 ต่อมซิมเพิล แบรนช์ อาซีนาร์ หรือ ต่อมซิมเพิล แบรนช์ อัลวีโอลาร์ (simple branched acinar glands หรือ simple branched alveolar glands) กลุ่มเซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างสิ่งขับออกรวมกันเป็นถุงหลายถุงและมีท่อรวมกันเป็นท่อนำสิ่งขับออกเป็นท่อตรงท่อเดียว ถ้าถุงมีขนาดเล็กเรียกว่า อาร์ซีนัส ถ้าถุงมีขนาดใหญ่เรียกว่า อัลวีโอลัส เช่น ต่อมไขมันใต้ผิวหนัง(sebaceous gland)เป็นต้น ต่อมซิมเพิล แบรนช์ ทิวบูโล-อัลวีโอลาร์ (simple branched tubulo-alveolar glands)กลุ่มเซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างสิ่งขับออกมีลักษณะเป็นท่อตอนปลายโป่งออกเป็นถุงหลายถุงและมีท่อนำสิ่งขับออกท่อเดียว ดังนั้นจึงคล้ายกับต่อมซิมเพิล แบรนช์ อาซีนาร์ แต่แตกต่างกันที่เซลล์สร้างสิ่งขับออกบางส่วนอยู่ในส่วนของท่อและอีกส่วนหนึ่งอยู่ในส่วนของถุง เช่น ต่อมน้ำลาย
2 ต่อมคอมปาวด์
ต่อมชนิดนี้คล้ายกับต่อมซิมเพิล แต่โครงสร้างซับซ้อนกว่า เนื่องจากต่อมมีท่อนำสิ่งขับออกมีแขนงจำนวนมาก และติดต่ออยู่กับกลุ่มเซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างสิ่งขับออกจำนวนมาก ต่อมชนิดนี้แยกได้ 3 ชนิดดังนี้
2.1ต่อมคอมปาวด์ ทิวบูลาร์ (compound tubular gland) เป็นต่อมที่ท่อตรง ท่อของต่อมมีแขนงหลายแขนง เช่น ต่อมน้ำชนิดที่สร้างน้ำเมือกชนิดข้น
2.2ต่อมคอมปาวด์ อาซีนาร์ หรือ คอมปาวด์ อัลวีโอลาร์ (compound acinar หรือ compound alveolar gland) ต่อมมีท่อแยกเป็นหลายแขนง ตอนปลายแต่ละแขนงโป่งออกเป็นถุงหลายถุงเป็นส่วนที่ทำหน้าที่สร้าสิ่งขับออก เช่น ต่อมนม (mammary gland) และต่อมในตับอ่อน (pancreas)
2.3ต่อมคอมปาวด์ ทิวบูโล-อัลวีโอลาร์ (compound tubulo-alveolar gland) ท่อมีหลายแขนงตอนปลายขยายออกเป็นถุง คล้ายกับคอมปาวด์ อาร์ซีนาร์แต่เซลล์ที่ทำหน้าที่สร้างสิ่งขับ ออกอยู่ทั้งในส่วนถุง และส่วนที่เป็นท่อ เช่น ต่อมน้ำลายที่สร้างน้ำเมือกใส หรือต่อมน้ำลายชนิดที่สร้างน้ำเมือกใสและข้นผสมกัน