สุภาษิต คำพังเพยและสำนวนไทย

สุภาษิต คือ คำพูดที่ถือเป็นคติ มีความลึกซึ้ง ใช้สั่งสอน ถือเป็นการวางแนวและแสดงค่านิยมของมนุษย์มาแต่โบราณกาล เช่น สุภาษิตสอนหญิง สุภาษิตพระร่วง ก็มีข้อความสั่งสอนที่แสดงค่านิยมของสมัยนั้น ๆ ไว้อย่างชัดเจน ตลอดจนพุทธภาษิตคำสั่งสอนตามแนวทางพระพุทธศาสนา
 

คำพังเพย คือ เป็นคำเปรียบเทียบเรื่องต่าง ๆ เพื่อใช้ติชม ซึ่งสะท้อนถึงความคิด ความเชื่อถือ และค่านิยม อันเป็นลักษณะของคนไทย เช่น ค่านิยมในการยกย่องผู้มีอาวุโส เคารพครูบาอาจารย์ และนิยมความสุภาพอ่อนโยน

 สำนวน คือ ถ้อยคำที่เรียบเรียงขึ้นโดยมีความหมายพิเศษ ไม่ตรงกับความหมายที่ใช้ตามปกติ ทั้งนี้อาจจะเป็นคำที่มีความหมายโดยนัย หรือความหมายในเชิงเปรียบเทียบ เป็นลักษณะคำพูดที่รวมใจความยาว ๆ ให้กะทัดรัด บางสำนวนอาจหมายถึงสุภาษิตและคำพังเพยด้วย

รักวัวให้ผูก รักลูกให้ตี  : รักสิ่งใดก็ต้องระวังสิ่งนั้นให้ดี อย่าปล่อยตามใจ มิฉะนั้นจะต้องเสียใจภายหลัง

ปิดทองหลังพระ  :  ทำความดีแต่ไม่ได้รับการยกย่อง เพราะไม่มีใครเห็นคุณค่า

น้ำร้อนปลาเป็น น้ำเย็นปลาตาย  : คำพูดที่ตรงไปตรงมาแบบขวานผ่าซาก อาจจะไม่ถูกใจผู้ฟัง แต่ไม่เป็นพิษเป็นภัย ส่วนคำพูดที่ไพเราะอ่อนหวานซึ่งถูกใจผู้ฟัง แต่อาจเป็นภัยได้

เหยียบเรือสองแคม : ทำทีเข้าด้วยทั้งสองฝ่าย

สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ   :  สอนสิ่งที่เขารู้ดีอยู่แล้ว

เห็นช้างขี้ ขี้ตามช้าง  :  ทำเลียนแบบคนใหญ่โตหรือคนมั่งมี ทัง ๆ ที่ตนไม่มีกำลังทรัพย์ หรือความสามารถพอ

นกน้อยทำรังแต่พอตัว : บุคคลที่กระทำการพอสมควรแก่ฐานะ หรือว่าความสามารถของตน

ขวานผ่าซาก : พูดจาโผงผางไม่เกรงใจใคร

จับปลาสองมือ : การทำอะไรมุ่งหวังจะให้ได้ประโยชน์สองอย่างในเวลาเดียวกัน จะบรรลุผลสำเร็จได้ยาก

ล้วงคองูเห่า : บังอาจลักขโมยหรือล่อลวงเอาทรัพย์สิน เป็นต้น จากผู้ที่น่าเกรงขาม

สีซอให้ควายฟัง : แนะนำคนโง่ ซึ่งไม่มีประโยชน์

งมเข็มในมหาสมุทร : ค้นหาสิ่งที่ยากจะค้นได้ ทำกิจที่สำเร็จได้ยาก

ดินพองหางหมู : การปลอยงานให้คั่งค้างอยู่เรื่อย ๆ เพราะมัวแต่ผลัดวันประกันพรุ่ง ในไม่ช้างานที่คั่งค้างนั้นจะพูกพูนมากขึ้นทุกทีจนเป็นปัญหา

ลูกไก่ในกำมือ : ผู้ที่ตกอยู่ในอำนาจ หรือผู้ที่ไม่มีทางสู้

จับได้คาหนังคาเขา : จับได้ในขณะที่ลงมือปฏิบัติ

สาวไส้ให้กากิน : การประจานสิ่งที่ไม่ดีงามของตนและพวกให้เป็นที่รู้กันทั่วไป

วัวแก่เคี้ยวหญ้าอ่อน : ชายแก่ที่มีภรรยาสาวคราวลูกหลาน มักจะใช้เป็นคำเปรียบเปรยเมื่อเห็นคนที่มีอายุมากไปจีบเด็กรุ่นหลาน หวังจะได้มาเป็นภรรยา

เล่นกับหมาหมาเลียปาก : ผู้ใหญ่วางตนไม่เหมาะสม ทำให้ผู้น้อยไม่เกรงใจ

ปากปราศรัยน้ำใจเชือดคอ : พูดดีด้วย แต่ใจนั้นคิดอาฆาตพยาบาทอยู่ร่ำไป

เสี้ยมควายเขาให้ชนกัน : ยุยงให้ทะเลาะกัน

ตัดหางปล่อยวัด : ตัดขาดไม่เกี่ยวข้อง ไม่เอาธุระ

ชีปล่อยปลาแห้ง : การกระทำที่ออกหน้าออกตาว่าเป็นคนใจบุญ มีความเมตตา กรุณา แต่ไม่มีความจริงใจ เหมือนการนำปลาที่ตายแล้ว หรือปลาตากแห้งไปปล่อยน้ำ

ไหกระเทียมต่อขา : คนที่มีรูปร่างอ้วนมาก ดูแล้วตัวกลมเหมือนไหกระเทียม

หน้าเนื้อใจเสือ : มีหน้าตายิ้มแย้มแจ่มใส แต่ใจดุร้าย

หมาเห่าใบตองแห้ง : คนที่เก่งแต่พูด

คางคกขึ้นวอ : คนที่มีฐานะต่ำต้อย พอได้ดิบได้ดีแล้วมักแสดงกิริยาอวดดี ลืมตัว

ทำนาบนหลังคน : หาผลประโยชน์ให้ตนโดยการขูดรีดผู้อื่น

ปั้นน้ำเป็นตัว : การกุเรื่องขึ้นทั้งหมดโดยไม่มีมูลความจริงแม้แต่น้อย

น้ำกลิ้งบนใบบอน : เป็นคนกลับกลอกหลอกลวง ไม่แน่นอน

มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก : พูดจาตลบตะแลงพลิกแพลงไปมาจนจับคำพูดไม่ทัน คนกลับกลอก

ชักแม่น้ำทั้งห้า : พูดจาหว่านล้อมยกยอบุญคุณเพื่อขอสิ่งของที่ประสงค์

อย่าเล่นกับไฟ : อย่าเล่นกับของร้อน หรือสิ่งที่ทำให้ร้อน อาจเกิดอันตรายได้

ทุบหม้อข้าวตัวเอง : ทำลายผลประโยชน์ที่ตัวเองจะได้รับ

เด็ดดอกฟ้า : ผู้ชายที่ได้แต่งงานกับผู้หญิงที่มีความรู้ดี มีฐานะดีกว่าตนเองมาก

น้ำมาปลากินมด น้ำลดมดกินปลา : ทีใครทีมัน

กว่าถั่วจะสุกงาก้อไหม้ : การทำอะไรที่ช้าเกินไป กว่าจะสำเร็จได้ก็ทำให้งานส่วนหนึ่งเกิดความเสียหายขึ้น

วัดรอยเท้า : ผู้น้อยที่พยายามทำตัวให้เสมอผู้ใหญ่

สร้างวิมานในอากาศ : ใฝ่ฝันถึงความมั่งมี คาดหวังจะมีหรือจะเป็นอะไรอย่างเลิศลอย

วัวสันหลังหวะ : ผู้มีความผิดติดตัว คอยหวาดระแวงอยู่ตลอดเวลา

อยู่บ้านท่านอย่านิ่งดูดาย ปั้นวัวปั้นควายให้ลูกท่านเล่น : อยู่บ้านผู้อื่นไม่ควรทำตัวเป็นคนอยู่เฉย ต้องช่วยเหลืองานในบ้านเท่าที่จะทำได้ เป็นการแบ่งเบาภาระของเจ้าของบ้าน